O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

6 .3-rasm. Kam quvvatli reaktiv sinxron dvigatelning aktiv va induktiv qarshiliklari nisbati r_a/x_d ning har xil qiymatidagi burchak xarakteristikalari
Burchak 45 bo‘lganda moment o‘zining maksimum qiymatiga erishadi. Reaktiv dvigatelning energetik ko‘rsatkichlari kichikligi uning kamchiligidir. FIK ning kichik bo‘lishiga sabab, yakor chulg‘amidagi elektr isroflarining katta bo‘lishidandir. Quvvat koeffitsientining kichik bo‘lishi esa, magnit maydon hosil qiluvchi magnitlovchi tokning katta bo‘lishidir. Reaktiv dvigatellar 50 W dan 100 W gacha mo‘ljallab ishlab chiqariladi. Ular avtomatik qurilmalarda va boshqa ayrim sohalarda ishlatiladi. Konstruksiyasi oddiy, o‘zgarmas tok manbasiga ehtiyojning bo‘lmasligi va tannarxining kamligi reaktiv sinxron dvigatelning afzalligi hisoblanadi.
Nazorat savollari:
1.Bo‘ylama – ko‘ndalang qo‘zg‘atishli sinxron mashinalarningishlash prinsipini tushuntiring.
2.Bo‘ylama - ko‘ndalang o‘qlari bo‘yicha qo‘zg‘atiladigan sinxron mashinalarning ekspluatatsion xarakteristikalari?
3.Qanday mashinalarni asinxronlashtirilgan sinxron mashinalar deyiladi?

8-maruza Asinxronlashtirilgan sinxron elektr mexanik o’zgartgich
Reja:

1. 
   Doimiy magnitli sinxron motorlar.
   
2. 
   Sinxron mashinalarda uchraydigan ayrim nosozliklar va ularni bartaraf qilish yo’llari.
   
3. 
   Elektr mashinalarini nosozliklari va ularning ko‘rinishlari
   

Doimiy magnitli sinxron motorlar. Bunday sinxron motorlarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, ularda qo’zg’atish magnit maydonini hosil qilish uchun rotorda doimiy magnitlar joylashtiriladi. Ular motorni sinxronizmga kiritish vazifasini, qisqa tutashgan chulg’am esa sinxron motorni asinxron usulda ishga tushirish vazifasini bajaradi.
Konstruktsiyasining soddaligi, kontakt halqalarining bo’lmasligi (ya'ni kontaktsizligi), FIK ning nisbatan katta bo’lishi, qo’zg’atish chulg’ami bo’lmaganidan elektr isroflarining kamligi hamda mashinada magnit maydon hosil qilish uchun o’zgarmas tok manbasiga zaruratning yo’qligi bunday motorlarning afzalligi hisoblanib, magnit maydonini boshqarishning qiyinligi, narxining nisbatan qimmatligi ularning kamchiligidir.
8.1,a-rasmda doimiy magnitlarning rotorda radial joylashishi, 8.1,b-rasmda esa aksial joylashishi ko’rsatilgan. Bu motor sinxron usulda ishga tushirilganda asinxron momentdan tashqari yana tormozlovchi moment ham hosil bo’ladi (8.1,c-rasm). Tormozlovchi moment rotor qutblarida hosil bo’lgan magnit maydoni bilan shu maydon hosil qilgan statordagi tokning ta'sirlashishi natijasida vujudga keladi.


8.1–rasm. Doimiy magnit rotorda radial joylashgan (a) va aksial, ya'ni mashina o’qi bo’yicha joylashgan (b) sinxron motorlar (bularda: 1 – stator; 2 – qisqa tutashgan, ya'ni ishga tushirish chulg’ami; 3 – doimiy magnitlar) hamda sinxron motorni ishga tushirishda elektromagnit momentlarning o’zgarishlari grafigi (s) (bunda: M_a –asinxron moment; M_t –tormozlovchi moment; M_nat –natijaviy moment; M_s.k.nat–natijaviy momentning motorni sinxronizmga kiritish qiymati; M_s.k.a–asinxron momentning sinxron motorni sinxronizmga kiritish qiymati
Doimiy magnitli sinxron motorlarning energetik ko’rsatkichlari yaxshi, yuklanish qobiliyati yuqori va aylanish chastotasi barqaror bo’ladi. Bunday sinxron mikromotorlar avtomatikada keng ishlatiladi.