O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti



Download 4,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet477/599
Sana02.08.2021
Hajmi4,74 Mb.
#136721
1   ...   473   474   475   476   477   478   479   480   ...   599
Bog'liq
ozbek mumtoz adabiyoti tarixi (2)

Asar muallifi. Bizga o‘lmas bebaho ma’naviy xazina qoldirgan buyuk zotning to‘la ismi 
Mahmud  Husayn  o‘g‘li  ibn  Muhammad  al-Koshg‘ariy
61
  bo‘lib,  uning  bobosi  Koshg‘arda 
tug‘ilgan bo‘lsa ham, asosan, qoraxoniylar davlati boshkentlaridan Bolosog‘un shahrida yashadi. 
Allomaning  tug‘ilgan  yurti  devonda  aniq  aytilmagani  uchun  turk  olimi  Bosim  Atalay  uni 
Koshg‘ar  (O‘rdukent)da  tug‘ilgan  deb  aytadi
62
.  O‘zbek  olimi  Q.Karimov  Bolosog‘un  (Quz 
O‘rda,  ya’ni  hozirgi  To‘qmoq)  shahrida  tug‘ilganini,  ko‘p  vaqtini  O‘pal  va  Azik    qishloqlarda 
o‘tkazganini yozadi
63
.  
“Devon...”da  yozilishicha, olimning otasi  Husayn ibn Muhammad 
Barshan  (Issiqko‘lning  janubidagi  shahar,  ruscha  manbalarda  Barsgan)  shahrida  tug‘ilgan. 
Uyg‘ur olimlari Ibrohim Mut’iy va Mirsulton Usmonov Mahmud Koshg‘ariy tug‘ilgan yurt va u 
dafn  etilgan  dahma  xususida  uzoq  yillar  davomidagi  kuzatishlaridan  co‘ng  1981  yilda 
                                                 
58
 Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) / Karahanlı Türkçesi. Prof. Dr. Aysu Ata. Ankara, 2004. 
59
 Маҳмуд Кошғарий. Туркий сўзлар девони / Девону лағатит турк. Уч томлик. I том. – Т.: ЎзФА нашриёти, 
1960. – Б. 16.  
60
 Ramiz Əskər. Mahmud Kaşğarinin 1.000 illik yubileyinə 1.000 biblioqrafik Göstərici. Bakı, 2008. S.6, 8. 
61
  Ал-Кошғарий  нисбаси  асарнинг  дастлабки  муаллиф  томонидан  кўчирилган  нусхасида  йўқ,  шунинг  учун 
ҳам айрим мутахассислар ушбу нисбага шубҳа билан қарайдилар. Қаранг: Махмуд ал-Кāшгарū. Дūвāн лугāт 
ат-турк. В 3-х томах. Том 1 / Предисловиe И.В. Кормушина. – Москва: Восточная литература, 2010. – С. 15.  
62
  Besim  Atalay.  Divanü  Lügat-ıt-Türk  ve  Tercümesi  üzerine  Notlar  /  Kaşgarlı  Mahmud.  Divanü  Lügat-ıt-Türk  
(çeviri). Çeviren: Besim Atalay. 5.Baskı. Cild I. – Ankara, 2006. – S. XII.  
63
 Каримов Қ. “Қутадғу билиг” асари ҳақида / Юсуф Хос Ҳожиб. Қутадғу билиг. – Т.: Фан, 1971. – Б.7. 


 
324 
«Devon…»ning  uyg‘ur  tilidagi  tarjimasi  so‘zboshisida  o‘zlarining  xulosalarini  e’lon  qilganlar. 
Unga ko‘ra, Mahmud Koshg‘ariy Qashg‘ar yaqinidagi Azik yoki O‘pal qishlog‘ida tug‘ilgan
64
.  
  
“Turkiy so‘zlar devoni”da muallif o‘zining turkiy qavmlardan ekanligini aytib, “mening 
qabilam so‘zboshidagi “a” tovushini  “ha” qilib so‘zlovchi qabilalardan edi” deb yozganiga ko‘ra 
Bosim  Atalay  uni  o‘g‘iz  qavmidan  deb  aytsa
65
,  qozoq  olimlari  uni  qipchoq  qavmidan  ekaniga 
urg‘u beradilar.  
“Devon...”dan  ma’lum  bo‘lishicha,  30  dan  ortiq  turk  lahjalari,  jumladan, 
qorluq, chigil, o‘g‘uz, qipchoq, bulg‘or, arg‘u, kanchak, ug‘roq, yabaqu, yamak, bachanak, itlik, 
kay,  tuxsi,  jumul,  basmil,  ko‘ja,  suvar,  uch,  barsg‘an,  xoqoniyya,  tatar,  turkman,  charuq, 
boshqird, so‘gut, yag‘mo, uyg‘ur v.b. lahjalarini yaxshi o‘rgangan.  
Mahmud  Koshg‘ariyning  ilmiy  faoliyati  haqida  to‘la  ma’lumotga  ega  bo‘lmasak  ham, 
asarda  muallif  bu  qomusdan  tashqari  boshqa  bir  ilmiy  asar  yaratgani    haqida  ma’lumot  bor: 
“Uning bundan oldin yozgan “Kitabi javohiru-n-nahvi fi lug‘ati-t-turki” (“Turkiy tillarning nahv 
qoidalari”)  degan  asari  ham  bor  edi.  Biroq  bu  asar  bizgacha  yetib  kelmagan  (2008  yilda 
YevroOsiyo  Yozuvchilar  uyushmasi  bu  kitobni  topgan  kishiga  1000  oltin  mukofot  yerilajagini 
e’lon qilgan).  
Mahmud  Husayn  o‘g‘li  yozilajak  asari  munosabati  bilan  qoraxoniylar  boshqargan 
bepoyon  hudud  aholisining  til  va  shevalarini  o‘rganishga  kirishadi:  “Men  turklar,  turkmanlar, 
o‘g‘izlar,  chigillar,  yag‘molar,  qirg‘izlarning  shaharlarini,  qishloq  va  yaylovlarini  ko‘p  yillar 
kezib  chiqdim,  lug‘atlarini  to‘pladim,  turli  xil  so‘z  xususiyatlarini  o‘rganib  aniqlab  chiqdim. 
Men  bu  ishlarni  til  bilmaganligim  uchun  emas,  balki  bu  tillardagi  har  bir  kichik  farqlarni 
aniqlash  uchun  qildim.  Bo‘lmasa,  men  tilda  ularning  eng  yetuklaridan,  eng  katta 
mutaxassislaridan,  xushfahmlaridan,  eski  qabilalaridan,  jang  ishlarida  usta  nayzadorlaridan 
edim”
66

 

Download 4,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   473   474   475   476   477   478   479   480   ...   599




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish