O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi yo‘l harakati qoidalari va harakat xavfsizligi asoslari fanidan Amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy ko’rsatma

Avtomobilning boshqariluvchanligi

Boshqariluvchanlik deganda, avtomobilning haydovchi bergan yo‘nalish bo‘yicha harakatlanishini ta’minlash xususiyatiga aytiladi. Avtomobilning boshqa foydalanish xususiyatlaridan ko‘ra, ko‘proq. boshqariluvchanlik haydovchiga bilan bog‘liq boshqariluvchanlikni yaxshi ta’minlash uchun avtomobilning konstruk­tiv ko‘rsatkichlari, haydovchining psixofiziologik tavsifnomasiga mos kelishi kerak.

Avtomobilning boshqariluvchanligi bir necha ko‘rsatkichlar bilan baholanadi. Bulardan asosiysi: avtomobilni aylanma harakatlanishida egrilik traektoriyasining chekka qiymati, egrilik traektoriyasi o‘zgarishida tezlik qiymatining chekka miqdori, avtomobilni boshqarishda sarflanadigan energiya miqdori, berilgan harakat yo‘nalishidan avtomobilni o‘z-o‘zidan chetga chiqish qiymati mikdoridir.

Boshqariladigan g‘ildiraklar yo‘l notekisliklari ta’siridan doimiy ravishda o‘zining neytral holatidan chetga chiqib turib, boshqariladigan g‘ildirakning neytral holatini saqlashi va burilishdan keyin o‘z neytral holatiga qaytish qobi­liyatiga, boshqariladigan g‘ildiraklar stabilizatsiyasi deyiladi. Boshqariladigan g‘ildiraklar og‘irlik va tezlik stabili­zatsiya turlari bilan farqlanadi.

Og‘irlik stabilizatsiyasi, oldingi osmaning shkvorenini ko‘ndalang qiyaligi bilan ta’minlanadi. G‘ildirak burilganda,shkvoren ko‘ndalang qiyaligi sababli avtomobil ko‘tariladi, lekin u o‘z og‘irligi bilan burilgan g‘ildirakni avvalgi holatiga qaytishiga harakat qiladi.

Tezlik stabilizatsiyasi momenti, shkvorenning bo‘ylama qiyaligi natijasida vujudga keladi. Shkvoren shunday joylashganki, uning yuqori uchi orqaga, pastki uchi esa oldinga yo‘nalgan. SHkvoren o‘qi yo‘lni, shina bilan yo‘l kontakti oldidan kesib o‘tadi. SHuning uchun avtomobil harakatlanish paytida, g‘ildirashga qarshilik kuchi, shkvoren o‘qiga nisbatan sta­bilizatsiya momentini vujudga keltiradi.