O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
3-ob’ekt.O’zbek milliy kashtachiligi 
 
Hurmatli  ekskursantlar!  Sizga  ma’lumki,  Xiva  gilamlari,  Nurota  kashtalari, 
Buxoro  zardo‘zi  buyumlari,  Marg‘ilon  esa  o‘zining  shoyi-atlaslari-yu,  do‘ppilari 
va  kashtachiligi  bilan  yetti  iqlimga  mashhur.  O‘zbek  milliy  kashtachiligi  amaliy 
san’atning  eng qadimiy  turlaridan bo‘lib,  u xalqning o‘z  turmushini go‘zal qilish 
istagi  natijasida  yuzaga  kelgan.  Kashtachilik  san’ati  nafaqat  mamlakatimizda  
balki,  chet  ellarda  ham  shuxrat  qozongan.  O‘zbek  xalqi  ustalari  qo‘llari  bilan 
tikkan  so‘zana,  zardevor,  gulko‘rpa,  choyshab,  do‘ppilari  Germaniya,  Belgiya, 
Amerika  Qo‘shma  Shtatlari,  Hindiston,  Afg‘oniston  kabi  xorijiy  mamlakatlarda 
mashhur. 

---

244 
 
 
12.3-rasm. Samarqand kashtasi va Buxoro kashtasi namunalari. 
 
O‘zbek  kashtachiligi  iqlim,  tabiy  sharoit  muhiti  bilan  bog‘liq  holda  barcha 
hunarlar bilan birgalikda rivoj topgan. Kashtachilik san’atining eng qadimiysi esa 
saqlanmagan.  
XIV-XV  asrlarga  mansub  miniatyuralar  orqali  kashtachilikning  juda 
qadimdan  rivojlanganligini  ko‘rishimiz    mumkin.  XIX  asrning  ikkinchi  yarmida 
kashta  tikish  mashinasining  ixtiro  etilishi  kashtachilik  korxonalarining  vujudga 
kelishiga  asos  bo‘ldi.  O‘zbek  kashtachiligi  qo‘shni  xalqlar  kashtachiligi  ta’sirida 
boyidi  va  rivojlandi.  O‘zbek  kashtachiligiga  nazar  solsak,  unda  hind,  xitoy,  rus, 
afg‘on, qozoq, qirg‘iz va tojik kashtachiligining usul va uslublarini uchratamiz. 
San’atda  har  bir  millatning  o‘ziga  xos  naqshlari  bo‘ladi.  O‘zbek 
kashtachiligida  o‘simliksimon,  geometrik  gul  naqshlari  ko‘p  uchraydi
.  Islom 
dinida  tirik  mavjudotlarni  tasvirlashning  man  etilishi  o‘z-o‘zidan  kashtalarda 
aksariyat hollarda o‘simliklar, gullarni tasvirlanishiga olib keldi. O‘simliklar tasviri 
ko‘pincha  yorqin  rangdagi  qushchalar  tasviri  bilan  jonlantirilgan.  Qo‘y  shoxlari 
motivi  qo‘shaloq  spiral  qatordan  iborat  bo‘lib,  jiyak  yoki  hoshiyalovchi  bezak 
sifatida  qator  barglar  shaklida  uchraydi.  Bu  qadimiy  motiv  ko‘pgina  turkiy 
xalqlarda  tarqalgan  bo‘lib,  u  butun  borliq,  doimiy  harakat  timsoli  hisoblangan.