O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
1.3.3. Raqamli biznesda kognitiv tizimlar va xizmatlar 
 
Tabiiy  kognitiv  tizim  deganda  dastlab  tirik  organizm  (indi-
vidual, guruh, jamoa) ongiga asoslangan bilishning biologik tizimi 
tushuniladi. Bunday  kognitiv    tizimining  asosini  fikrlash,  ong, 
xotira  va  tilning  o‘zaro  ta’siri  tashkil  etadi. Garchi  bu  umumiy 
holatda  aniqroq  bo‘lmasa-da,  inson  miyasi  kognitiv  tizimning 
asosiy tashuvchisi ekanligi haqidagi fikrga qo‘shilish mumkin. 

---

41 
Sun’iy  kognitiv  tizim  deganda  kognitiv  funktsiyaga  ega  bo‘l-
gan  sun’iy  intellekt  belgilari  bo‘lgan  mashinalarga  xos  bo‘lgan 
nobiologik  tizim  tushuniladi  va  voqealarni  interaktiv  fazoviy-
vaqtincha modelini yaratish uchun vaqtni bog‘lash qobiliyatiga ega. 
Zamonaviy  aqliy  tizimlar  ma’lumot  foydalanish uchun biz-
nes tahlil va qaror qabul qilish uchun dastlabki ma’lumotni foydali 
ma’lumotlarga  aylantirish  uchun  qo‘llaniladigan    aloqa  texnolo-
giyasi,  kognitiv  modellar  va  kompyuter  tizimlarini  ishlatadi. 
Amaldagi vositalar katta miqdordagi tartibsiz ma’lumotlarni qayta 
ishlashga yo‘naltirilgan ma’lumotlarni intellektual  va matn tahlili, 
operatsion-analitik  qayta ishlashni o‘z ichiga oladi. Bu biznesning 
yangi  strategik  imkoniyatlarini  aniqlashga  yordam  beradi  va 
mavjud biznes-jarayonlarni aniqroq moslashtirishga imkon beradi. 
Kognitiv biznes tahlillari (CBA) biznes maqsadlari va strate-
giyalarining  keng  doirasini  qo‘llab-quvvatlash  uchun  ishlatilishi 
mumkin. 
Mahsulotlarni  joylashtirish  va  raqobatbardosh  narxlarni 
aniqlash  kabi qisqa  muddatli  operatsion  yechimlar CBAyordami 
bilan sezilarli darajada kengaydi. 
Brendni  aniqlash  va  bozor  ulushi  kabi  sohalarga  oid uzoq 
muddatli  strategiyalar CBA  taqdim  etadigan    prognozlash  va 
sahnani  modellashtirishni  hisobga  olgan  holda  yanada  muvaffa-
qiyatli bo‘ladi. 
Umuman  olganda  kognitiv  tizimlarning  va  xususan,  CBA 
tizimlarining  muhim  afzalligi  shundaki,  ular  kompaniya  faoliyat 
ko‘rsatadigan  bozorning  tashqi  ma’lumotlarini  ham,  moliyaviy 
ko‘rsatkichlar  va  operatsion  ma’lumotlari  kabi  kompaniyaning 
ichki ma’lumotlarini qayta ishlash qobiliyatiga ega. 
Tashqi va ichki ma’lumotlar birlashtirilganda, kelajakda ular 
boshqa yo‘l bilan olinmaydigan bilimlarni yaratadilar. 
Kognitiv  texnologiyalarni  rivojlantirishning  asosiy  yo‘na-
lishlari  1.3.1-rasmda  keltirilgan.  
Biznes  uchun  kognitiv  tizimlarni  texnologik  va  uslubiy  ta’-
minlash oldingi,  joriy va  prognoz  ko‘rsatkichlari,  g‘oyalar  va  un-
ing holati to‘g‘risidagi bilimlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. 

---

42 
Ehtiyojlarga  qarab    biznes-tahlilning    quydagi  imkoniyatlar 
va  texnologiyalar qo‘llanilishi mumkin: 

 BI - hisobot berish (biznes-intellekt  tizimlariga asoslangan 
hisobot); 

 Data Mining (aqlli ma’lumot qidirish); 

 murakkab voqealarni intellektual qayta ishlash; 

 CPM (biznes faoliyatini boshqarish uchun amaliy dasturlar); 

 ekspert tizimlari asosida qiyoslash. 
 
  
 
 1.3.1-rasm. Kognitiv texnologiyalar rivojlanishining asosiy 
yo‘nalishlari 
 
Kognitiv 
modellashtirish 
asoslari 
 
Institutsional 
tuzilmalarni 
kognitiv 
modellashtirish
 
 
Kognitologiyaning 
falsafiy va 
psixologik 
muammolari 
 
Kognitiv 
yondashuvning 
asosiy 
muammolari 
 
Kognitiv 
modellashtirishningt
ransmilliy 
tuzilmalarni 
 
 
Axborotni 
boshqarishda 
reflektor usullar 
va texnologiyalar 
 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
ob’ektlarning 
rivojlanishini 
boshqarish 
 
Vaziyatni 
boshqarishda 
kognitiv usullar
 
 
Vaziyatning 
rivojlanishini 
bashorat qilish 
uchun kognitiv 
modellar
 
 
Qarolarni qo‘llab 
qo‘vvatlash 
tizimlardaahborot 
va kognitiv 
texnologiyalar
 
 
Bilim olishning 
ekspert usullari 
 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
vaziyatlarning 
rivojlanishini 
kognitiv 
modellashtirish