O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

Sifatli analiz. 
Xromato-mass-spektrometrik tekshirishlarning birlamchi natijasi
gaz-suyuqlik xromatografiyasi usulida olingan xromatografiyasi usulida
olingan xromatogrammadir. Xromatogrammaning har bir nuqtasi uchun quyi
ajralishdagi elektronli o‗rishning mass- spektrlari qayd etiladi. SHunday qilib,
analiz qilinayotgan aralashmaning barcha komponentlari uchun mass-spektrlar
qayd etiladi. Ular sifatiy analizda qo‗llaniladigan eng muhim qo‗shimcha
xarakteristikadir. Xromato-mass-spektromeriyada hal qiluvchi ustunlik bu bir 
tajribada analiz qilinayotgan aralashmaning har qaysi komponenti uchun odatiy
xromatografiyadagi kabi berilgan sharoitda nafaqat ushlanish kattaliklari, balki
to‗liq mass-spektri olinadi. 
Mass-spektrometriya molekulyar spektroskopiyaning bir ko‗rinishi sifatida
organik molekulalarning struktur analizida juda keng qo‗llaniladi. Chunki
boshqa molekulyar spektrlar kabi mass-spektrning ko‗rinishi tekshirilayotgan
birikmaning molekulyar tuzilishiga bog‗liq. Shu bilan bir qatorda elektronli

---

55 
urish natijasida fragmentlash bo‗yicha ko‗plab qonuniyatlar o‗rnatilishiga
qaramasdan uchuvchan moddalar va shunga o‗xshash birikmalarni xromato-
mass-spektrometriya usulida analizning o‗ziga xos chegaralari bor. 
Ma‘lum qonuniyatlar asosida moddaning mass-spektrini nisbatan oson 
tushuntirish mumkin, ya‘ni molekulyar strukturasi aniq bo‗lgan moddadan aniq
intensivlikdagi u yoki bu ion nima uchun hosil bo‗lishini tushuntirish mumkin. 
Lekin bunga teskari masalani echish va mass-spektr bo‗yicha modda
molekulasining strukturasini amaliyotda aniqlash mumkin emas. Pretsizon
analizda mass-spektr nomu‘lum moddaning qaysi sinfiga, ya‘ni qaraladigan
birikmaning qaysi gruppa yoki organik birikmalar sinfiga, taalluqli ekanligini
aniqlash mumkin, kimyoviy tuzilishi va konfeguratsiyasini aniqlash boshqa
fizik usullardan foydalanishni talab qiladi.
Yuqorida qayd etilganlar
 
terepenoidlarning strukturasini analiz qilish uchun
juda tug‗ri. Bu holat ayniqsa fazoviy izomerlarning elektronli urish mass-
spektrlari farqlanmay qolganda va ba‘zi tipdagi (holat) izomerlari
strukturalarining almashgan aromatik masalan, birikmalar amalda bir xil mass-
spektrlarga ega bo‗lgani ko‗zatiladi.