O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Mavzu bo’yicha nazorat savollari 
1.
Jazodan ozod qilishning zaruriyati nimada? 
2.
Javobgarlikka tortish muddatining o’tib ketganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish asoslarini tushuntiring
3.
Qilmish yoki shaxs ijtimoiy xavfliligini yo’qotganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish tartibi qanday?
4.
Aybdor o’z qilmishiga amalda pushaymon bo’lganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish xususiyatlarini ayting.
5.
Yarashilganlik munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish shartlarini 
aniqlang.

---

166 
6.
Yarashuv qo’llanilmaydigan holatlarni ayting. 
7.
Kasallik tufayli javobgarlikdan ozod qilish qanday bo’ladi?
8.
Amnistiya akti asosida javobgarlikdan ozod qilish huquqiy asoslarini 
ayting.
9.
Jazodan ozod qilishning ijtimoiy ahamiyatini tushuntirib bering. 
10.
Jazodan ozod qilishning huquqiy tomonlarini
 
11 BOB. SUDLANGANLIK HOLATI VA UNING HUQUQIY 
OQIBATLARI 
Sudlanganlikning huquqiy ahamiyati
Jinoyat qonunchiligida sudlanganlik o’z huquqiy ahamiyatiga ega. U sodir 
etilgan jinoyat uchun sudlanuvchiga sud tomonidan jinoiy jazoning tayinlanishidan 
namoyon bo’ladi. Sudlanganlik – sud tomonidan hukm tayinlanganidan keyin kelib 
chiquvchi huquqiy holatdir. Hukm tayinlanishida qo’llanilgan jazo turi, muddati, 
miqdori sudlanganlikning tugallanishi yoki olib tashlanishiga ta’sir qiladi.
Jinoyat huquqiy munosabatlari u sodir etilgan paytdan boshlab, qonunda 
belgilangan tartibda sudlanganlik olib tashlanguncha davom etadi. Qonunda 
belgilangan tartibga ko’ra, sud tomonidan tayinlangan jazo qonuniy kuchga 
kirgach, sudlanganlik vujudga keladi.
Sud tayinlagan hukm apellyatsiya shikoyati berish yoki protest bildirish 
muddati, ya’ni o’n sutka o’tishi bilan kuchga kiradi. Apellyatsiya shikoyati yoki 
protestning berilishi hukmning qonuniy kuchga kirishini to’xtatib turadi. Jinoiy ish 
yuqori sud tomonidan ko’rib chiqib bekor qilinmasa, yuqori turuvchi sud ishni 
ko’rgan kuni hukm qonuniy kuchga kiradi.
Hukm ikki yoki undan ortiq mahkumga nisbatan chiqarilgan bo’lsa hamda 
ularning loaqal bittasi tomonidan apellyatsiya shikoyati berilsa yoki prokuror 
tomonidan protest keltirilsa, yuqori turuvchi sud tomonidan jinoiy ish ko’rib 
chiqilguncha, ularning hammasiga nisbatan hukm kuchga kirmay turadi.

---

167 
Yuqori turuvchi sud tomonidan hukmning bekor qilinishi yoki 
sudlanuvchiga nisbatan oqlov hukmining chiqarilishi sudlanganlik holatini keltirib 
chiqarmaydi. Agar hukm bir necha mahkumga nisbatan chiqarilib, ularning bittasi 
yoki bir nechtasiga yuqori sud tomonidan oqlov hukmi chiqarilsa, sudlanganlik 
faqat ularning o’ziga nisbatan qo’llanilmaydi.
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs qilmishning jinoiyligini istisno 
qiluvchi holatlar tufayli jazodan ozod qilinsa yoki javobgarlik va jazodan ozod 
qilishning boshqa asoslari, ya’ni jazoni ijro etish muddatlarining o’tib ketganligi, 
shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatining yo’qotishi, aybdorning o’z qilmishiga 
amalda pushaymon bo’lganligi kabi asoslar qo’llanilsa ham shaxs sudlanmagan 
deb topiladi. 
Sudlanganlik holatining ahamiyati shundan iboratki, jinoyat sodir etgan 
shaxs sud tomonidan tayinlangan jazoni o’tab chiqqach, unda ayrim o’zgarishlar 
bo’lishi inkor qilinmaydi. Aksariyat hollarda ozodlikdan mahrum qilish jazosini 
ijro etish muassasalarida jazoni o’tab chiqqan mahkumlar jamiyat uchun ayrim 
salbiy jihatlarni o’zlashtirib qaytishadi. Koloniyalarda turli toifadagi jinoyatchilar 
bilan birga bo’lish o’z ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. Bundan tashqari jazoni o’tab 
bo’lgandan keyin ham ba’zi mahkumlarda alamzadalik juda uzoq vaqt saqlanib 
qoladi. Bunday holatga tushishiga boshqalarni aybdor deb biladi va qasos hissi 
ularni tez tark etmasligi mumkin. Natijada jazoni o’tab qaytgan mahkumning yana 
jinoyat qilish vaziyatlari vujudga keladi. Sudlanganlik bu kabi holatlarni 
kamaytirish, mahkumning erkin hayotga to’la moslashib olishi uchun qulay omil 
vazifasini bajaradi.
Jinoyatni sodir etgan shaxs sud tomonidan jazo olgandan so’ng, qasddan 
yangi jinoyat sodir etishi uning tuzalish yo’liga kirishni xohlamayotganligini 
anglatadi. Mazkur holatlarda unga nisbatan qattiqroq jinoiy-huquqiy ta’sir 
choralarini qo’llash talab etiladi.
Sudlanganlik jazoni o’tab bo’lgan mahkumni qaytadan jinoyat yo’liga o’tib 
qolishini oldini olish uchun nazorat qilishdan tashqari, jazo maqsadiga 

---

168 
erishilmagan bo’lsa, uning ustidan ma’muriy nazoratni davom ettirish uchun 
zarurdir.
Sudlanganlikni Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan hollarida hamda shaxs 
yangidan 
jinoyat 
sodir 
etganligida 
huquqiy 
ahamiyatini 
ko’rsatadi. 
Sudlanganlikning jazo tayinlashdagi ahamiyati sudning og’irroq jazo tayinlashida, 
qilmishni retsidiv jinoyat, xavfli retsidiv jinoyat va o’ta xavfli retsidivist deb 
topishda, jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda, javobgarlikka tortish muddatlarini 
hisoblashda va jazodan ozod etishda yaqqol ko’rinadi. Shu bilan birga, ozodlikdan 
mahrum qilingan mahkumlarga jazoni ijro etish muassasasini aniqlashga xizmat 
qiladi. Shuningdek yarashuv, shartli hukm qilish, jazoni o’tashdan muddatidan 
ilgari shartli ozod qilish, jazoni yengilrog’i bilan almashtirish, amnistiyaning 
qo’llanilmasligi, jazolarning muddatlari va turlarini belgilanishi, Jinoyat kodeksi 
moddalarining boshqa qismlari bilan qilmishning kvalifikatsiyalanishi kabi 
oqibatlarga olib keladi.
Tayinlangan jazo tufayli kelib chiqqan sudlanganlikning muddati o’tib 
ketganligi, shuningdek sudlanganlikning olib tashlanishi munosabati bilan 
sudlanganlikning kelib chiqqan barcha huquqiy oqibatlari bekor qilinadi.
Jinoyat qonunchiligida qonun o’zgarishi ayrim qilmishlar jinoyatlar 
tarkibidan chiqarilishi mumkin. Jumladan, amaldagi JKning 170-moddasining 
uchinchi qismi, 189-moddaning birinchi va ikkinchi qismlari, 27-moddalarida 
nazarda tutilgan qilmishlar jinoyatlar tarkibidan chiqarilgan. Mazkur moddalardagi 
chiqarilgan qismlarda belgilangan qilmishni sodir etilganlik uchun o’rnatilgan 
sudlanganlik ham ularni bekor qiluvchi qonun chiqishi bilan tugallanadi.