|
Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etish
Qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi buyruq yoki boshqa vazifani ijro
etish holati bo’ysinuv tartibidagi shaxslar yoki mansab vazifasini bajarayotgan
shaxslarga bog’liq doirada yuz beradi. Jinoyat kodeksi 40-moddasida shaxsning
buyruq yoki boshqa farmoyishni, shuningdek mansab vazifalarini qonunan
bajarishi tufayli zarar yetkazilgan bo’lsa, jinoyat deb topilmasligi belgilangan.
Buyruq davlat organi, korxona, tashkilot va muassasaning muayyan huquq
va vakolatlarga ega bo’lgan boshlig’ining muayyan bir harakatni bajarish yoki
bajarmaslik haqidagi og’zaki yoki yozma topshirig’idir. Buyruq bo’ysinuv
tartibida berilganda, jamoa va mehnat shartnomasida, ustav va nizomlarda hamda
boshqa hujjatlarda bo’ysunishi belgilangan xodimning bajarishi talab etiladi.
Buyruq xodimning o’z vazifasini bajarishi doirasida berilsa, u qonuniy tusga ega
bo’ladi. Agar berilgan buyruq xodimning xizmat vazifalariga mos kelmasa, u
buyruq kuchiga ega bo’lmaydi va bajarish majburiy emas. Masalan, bank
boshqaruvchisi bankning iqtisodchisiga uyiga borib yollanma ustalarga qarashib
yuborish haqida buyruq bersa, bu buyruq maqomiga ega bo’lmaydi. Bunday
majburlovni bajarmaslik huquqiy oqibat keltirib chiqarmaydi.
Buyruqning vakolatli shaxs tomonidan berilganligi, uni ijro etish
majburiyati yuklatilgan shaxsning ma’lum bir harakatni bajarishi zarurligi qonun
va qonunosti aktlarida belgilangan talabdir. Ushbu talab buyruq ko’rinishidan
tashqari, Prezident Farmoni yoki farmoyish ko’rinishida bo’lishi ham mumkin.
Qonuniy asoslarda berilgan buyruq iltimos, murojaat yoki shikoyatdan farq qiladi.
Rahbar tomonidan berilgan buyruq to’g’ridan-to’g’ri, telefon yoki internet,
xat, faks orqali, og’zaki yoki yozma bo’lishidan qat’iy nazar, ijro mas’uliyati
yuklatilgan shaxsdan bajarishni talab qiladi. Buning uchun berilgan buyruq
rahbarning
vakolati
doirasida
berilishi
hamda
xodimning
funktsional
majburiyatlariga mos bo’lishi zarur.
Ayrim buyruqlar yozma shaklda rasmiylashtirilishi zarur bo’lib, unga rioya
etilmaganlik buyruqni haqiqiy emas deb topilishiga olib kelishi mumkin. Agar
140
uning rasmiylashtirilishi bilan bog’liq muammolar vujudga kelib, rahbar va xodim
o’rtasida bir-biriga teng muammoli vaziyatlar paydo bo’lsa, ish xodimning
foydasiga hal etilishi zarur.
Rahbar buyruq berar ekan, buning uchun mas’uliyat uning zimmasiga
tushadi. Qonuniy berilgan buyruqni bajarmaslik xodimga nisbatan intizomiy chora
qo’llanilishiga sabab bo’ladi. Intizomiy jazo xayfsan, oylik ish haqidan 30, ayrim
hollarda 50 foizigacha jarima hamda mehnat shartnomasini bekor qilinishidan
iborat bo’lib, rahbar buyruqni bajarmagan, uni bajarishdan oshkora bosh tortgan
xodimni ulardan biri bilan jazolashi mumkin.
Rahbar tomonidan beriladigan buyruqlar xodimning sha’ni, qadr-qimmatini
pasaytirmasligi, uni kamsituvchi shakllarda bo’lmasligi zarur. Shu bilan birga
g’ayriqonuniy, jinoyatga yetaklovchi asoslarda berilishi kerak emas.
Jinoyat qonunchiligi g’ayriqonuniy ravishda berilgan buyruq yoki
farmoyishni bajarmagan shaxsni jinoiy javobgarlikdan ozod qiladi. Buning uchun
uning harakat yoki harakatsizligida boshqa jinoyat tarkibining ob’ektiv va
sub’ektiv alomatlari mavjud bo’lmasligi kerak.
Rahbar tomonidan berilgan buyruq g’ayriqonuniy ekanligini bila turib uni
bajarish ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish deb baholanadi. Jinoyatdagi
ishtirokchilik vujudga kelib, rahbar tashkilotchi, ijro etuvchi bajaruvchiga aylanib
qoladi.
Buyruqni ijro etuvchi o’z mansab vazifasi doirasida berilgan buyruqqa itoat
etishi kerak. U buyruqsiz ham shartnoma va normativ hujjatlarda belgilangan o’z
majburiyatlarini bajarishi mehnat vazifalariga kiradi. Uning o’z vazifasini vijdonan
bajarishi boshqacha oqibat kelib chiqishiga sababchi bo’lsa, aybsizligi bilan
bog’liq holati aniqlanishi zarur. Buning huquqiy asoslari jinoyat qonunchiligida
o’z o’rnini topgan. JKning 24-moddasidagi me’yorlarga asoslanadigan bo’lsak,
shaxs o’z qilmishining xavflilik xususiyatini anglamagan, anglashi mumkin va
lozim ham bo’lmagan, xavfli oqibatlarga ko’zi yetmagan, bunga ko’zi yetishi
mumkin va lozim ham bo’lmagan bo’lsa, uning qilmishi aybsiz holda sodir etilgan
141
deb hisoblanadi. Bunday holda buyruq yoki boshqa vazifani ijro etish jinoyatni
istisno qiluvchi holat deb topilishi uchun asos bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
