O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Sog’liqqa qarshi jinoyatlar
Sog’liqqa qarshi jinoyatlar hayotga qarshi jinoyatlarga qaraganda o’zining 
ijtimoiy xavflilik darajasining nisbatan pastligi bilan ajralib turadi. U o’lim singari 
og’ir oqibatni keltirib chiqarmasada, salomatlikka jiddiy shikast yetkazadi. Har bir 
inson davlat va jamiyat uchun bebahodir. U jamiyatning tarkibiy qismi, davlatning 
boyligidir. Shu asnoda uning erkinligi va shaxsiy daxlsizligi konstitutsiyaviy 
tartibda himoya qilinadi.
Sog’liqqa qarshi jinoyatlar guruhiga sakkizta jinoyat kiritilgan bo’lib, ular 
quyidagilardan iboratdir: 

qasddan badanga og’ir shikast yetkazish; 

qasddan badanga o’rtacha og’ir shikast yetkazish; 

kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan badanga og’ir yoki o’rtacha 
og’ir shikast yetkazish; 

---

223 

zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib, qasddan badanga og’ir 
shikast yetkazish; 

ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlashning zarur choralari 
chegarasidan chetga chiqib, badanga qasddan og’ir shikast yetkazish; 

qasddan badanga yengil shikast yetkazish; 

qiynash; 

ehtiyotsizlik orqasida badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir shikast 
yetkazish.
Ushbu guruhga kiruvchi jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda badanga yengil, 
o’rtacha og’ir va og’ir shikast yetkazishlik darajasini aniqlab olish birinchi darajali 
ahamiyat kasb etadi. Yuridik adabiyotlarda bunday darajalarni belgilab beruvchi 
yagona standartlar mavjud emas va buning iloji ham yo’q. Chunki badanga 
yetkazilgan jarohatlar har kimning jismoniy imkoniyatlaridan kelib chiqib turlicha 
iz qoldirishi mumkin. Shu nuqtai nazardan bunday darajalarni aniqlashda 
jinoyatlarning dispozitsiyasiga e’tibor beriladi.
Jinoyat kodeksining 104, 105 va 109-moddalarida badanga shikast 
yetkazishning umumiy asoslari belgilab berilgan. Ularni birma-bir ko’radigan 
bo’lsak, 
badanga 
og’ir 
shikast 
yetkazish 
JKning 
104-moddasining 
dispozitsiyasidan o’rin olgan quyidagi yakunga olib kelishi holati bilan aniqlanadi: 

ko’rish, so’zlash, eshitish qobiliyatini yo’qotish; 

biron a’zoning ishdan chiqishi yoki uning faoliyatini tamoman 
yo’qolishi; 

ruhiy holatning buzilishi; 

sog’lig’ining boshqacha tarzda buzilishi; 

umumiy mehnat qobiliyatining 33% dan kam bo’lmagan qismining 
doimiy yo’qolishi; 

homilaning tushishi; 

badanning tuzalmaydigan darajada xunuklashishi.

---

224 
Mazkur holatlar badanga og’ir shikast yetkazilganligi me’yorlarini 
belgilaydi. Agar ularning bittasi jabrlanuvchining badanida aks etsa, jinoyat 
badanga og’ir shikast yetkazgan deb topish uchun yetarli bo’ladi. 
Badanga o’rtacha og’irlikdagi shikast yetkazish quyidagi oqibatlardan biri 
bilan bog’liq bo’ladi: 

sodir etilayotgan vaqtda hayot uchun xavfli bo’lmagan; 

og’ir shikast darajasidagi oqibat keltirib chiqarmagan; 

sog’liqni 21 kundan 4 oygacha bo’lgan davrdagi yomonlashuviga olib 
kelgan; 

umumiy mehnat qobiliyatining 33% dan ko’p bo’lmagan qismining 
yo’qotilishi.
Badanga yengil shikast yetkazishning birinchi marta sodir etilishi jinoiy 
javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. Xususan, qasddan badanga yengil shikast 
yetkazganlik holati uchun shaxsga dastlab ma’muriy jazo choralari qo’llaniladi. 
Agar o’sha harakat bir yil davomida qaytadan sodir etilsa, bu shaxsga nisbatan 
jinoiy jazo qo’llaniladi. Yengil shikast yetkazishning darajasi sog’liqning qisqa 
muddatli yomonlashuvi yoki mehnat qobiliyatini uzoq muddat yo’qolishiga olib 
kelmagan holat bilan o’lchanadi.
Sog’liqqa qarshi qaratilgan jinoyatlarning ob’ekti inson sog’lig’i 
hisoblanadi. Sog’liqqa yetkazilgan shikast darajasini aniqlashda Sog’liqni saqlash 
vazirligi tomonidan tasdiqlangan “Badanga yetkazilgan shikastlarning og’irlik 
darajasini sud-tibbiy yo’l bilan aniqlash qoidalari”ga murojaat qilinadi. Ushbu 
hujjatda shikastlarning og’irlik darajasini aniqlashda tibbiy va iqtisodiy mezonlar 
qo’llanishi asoslari belgilangan.
Sog’liqqa qarshi qaratilgan jinoyatlar badanga qandaydir darajada shikast 
yetkazilishida namoyon bo’ladi. Ular orasida qiynash (110-modda) jinoyati biroz 
ajralib turadi. Ushbu jinoyat qasddan badanga og’ir yoki o’rtacha og’ir shikast 
yetkazish (104-105-moddalar) kabi oqibatlarni keltirib chiqarmagan holatdagi 
muttasil ravishdagi do’pposlash yoki boshqa ko’rinishdagi harakatlar bilan 
qiynashda ifodalanadi. Bunda nisbatan yengil jarohatlar kelib chiqishi mavjud 

---

225 
bo’lsada, ma’muriy jazo qo’llashga qaraganda og’irroq oqibat keltirib chiqaradi. 
Oqibat jabrlanuvchining qisqa muddatli jismoniy, lekin uzoq muddatli ruhiy 
qiynalishi, ma’naviy azoblanishini keltirib chiqarishiga olib keladi. Ruhiy azob 
qon bosimining ortishi, qiynash asoratlarining keyinchalik paydo bo’lishi yoki 
ruhiy holatining o’zgarishiga olib kelishi mumkinligi ushbu harakatni jinoyatlar 
toifasiga kiritilishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun qiynash holati jinoyat deb 
topilgan.
Sog’liqqa qarshi jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda Oliy sud Plenumining 
2007 yil 27 iyundagi 6-sonli “Badanga qasddan shikast yetkazishga oid ishlar 
bo’yicha sud amaliyoti to’g’risida”gi qarori sudlar faoliyati uchun katta amaliy 
ahamiyatga ega.