O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

mustah-
kamlik chegarasi
deyiladi. Cho‘zilishga sinashda namunaning
ayrim joylari plastik deformatsiyalanadi, bu esa nisbiy uzayish
va nisbiy torayishni aniqlashga imkon beradi.
Nisbiy uzayish 
b
namuna uzilgandan keyin ortgan uzun-
ligining dastlabki hisoblab topilgan uzunligi 
l
0
ga nisbatidan
iborat bo‘lib, foizlarda ifodalanadi:
b
= [(
l
–
l
0
)/l
0
]100,
bunda 
l
– namunaning uzilgandan keyingi uzunligi.
Nisbiy torayish deganda, uzilgan namuna ko‘ndalang kesi-
mining dastlabki ko‘ndalang kesimiga nisbati tushuniladi, u
foizda ifodalanadi: 
Ψ
= [(
F
0
—
F
k
)/
F
0
] 100, bunda 
F
k
— uzilgan
joydagi ko‘ndalang kesim yuzi. Plastik materiallar uchun
uzilishga qarshilik tavsifi bo‘lib haqiqiy 
mustahkamlik chegarasi
xizmat qiladi: 
S
k
=
P
k
lF
k
, bunda: 
S
k
– yemirilish paytidagi
haqiqiy zo‘riqish (MPa); 
R
k
– yemirilish paytidagi kuch (N);
F
ko
— uzilish joyidagi kesim yuzi (m
2
).
Mo‘rt materiallar siqilishga (cho‘yan), egilish va buralishga
(toblangan asbobsozlik va konstruksion po‘latlar) statik sinov-
dan o‘tkaziladi.
Takrorlash uchun savollar
1. Metallar uchun kristall panjaralarning qaysi turlari xos?
2. Kristall tuzilish nuqsonlarini birma-bir aytib bering. Ular mus-
tahkamlikka qanday ta’sir etadi?
3. Metallarning kristallanish jarayoni qanday sodir bo‘ladi?
4. Qotishmalardagi faza o‘zgarishlar haqida gapirib bering.
5. Metallarning qanday xossalarini bilasiz?