O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

serlit
deb ataladi. Tarkibida
0,8 % dan kam uglerod bo‘lgan po‘latlar 
evtektoidgacha

---

23
bo‘lgan
po‘latlar
va tarkibida 0,8 %—2,14 % C bo‘lgan po‘latlar
evtektoiddan keyingi po‘latlar
deb ataladi.
PSK
chizig‘i bo‘yicha barcha qotishmalarda hamma qoldiq
austenitdan perlit hosil bo‘ladi. Shuning uchun 
PSK
chizig‘i
perlit hosil qiluvchi chiziq
deb yuritiladi.
Diagrammadan 
S
va 
C
nuqtalarini bir-biriga solishtirsak,
quyidagilarni ko‘ramiz:
1) 
C
nuqtadan yuqorida suyuq aralashma, 
S
nuqtadan
pastda esa qotgan austenit bo‘ladi;
2) 
C
nuqtada 
AC
va 
CD
chiziqlari uchrashgan bo‘lib, su-
yuq aralashmadan kristall paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. 
S
nuq-
tadan 
GS
va 
SE
chiziqlari uchrashgan bo‘lib, qotgan aralash-
maning ikkilamchi kristallanishini ko‘rsatadi;
3) 
C
nuqtada 4,3 % C li suyuq aralashma bo‘lib, kristal-
lanib ledeburit evtektika hosil qilsa, 
S
nuqtada 0,8 % C li
aralashma qayta kristallanib, perlit hosil bo‘ladi;
4) 
C
nuqta sathida 
FE
evtektik-ladeburit chizig‘i yotgan
bo‘lsa, 
S
nuqta sathida 
RK
chizig‘i, evtektoid-perlit chizig‘i
yotibdi;
5) 
C
nuqta birlamchi kristallanish markazi bo‘lsa, 
S
nuqta
qotishmaning ikkilamchi kristallanish markazi hisoblanadi.
Temir — uglerod qotishmasi suyuq holatdan asta-sekin
(soatiga 10 °C dan) uy haroratigacha sovitilib borilganda, qu-
yidagi tuzilishlarni ko‘ramiz. Ferrit, sementit, austenit, perlit
va ledeburit:
a) ferrit (F) uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi
bo‘lib, bu eritmada uglerod juda oz miqdorda (0 dan 0,006 %
gacha) bo‘ladi. Ferrit texnik toza temirdir;
b) sementit (S) temir bilan uglerodning kimyoviy birik-
masi (temir karbidi), bu birikma juda qattiq bo‘lib, uning
qattiqligi NB=80 N/mm
2
;
d) austenit (A) uglerodning gamma temirdagi qattiq
eritmasi bo‘lib, unda uglerod 2,14 % bo‘ladi;
e) perlit (P) ferrit bilan sementit mayda donlaridan hosil
bo‘lgan mexanik aralashma (evtektoid aralashma);
f) ledeburit (L) austenit bilan sementitning mexanik ara-
lashmasi bo‘lib, bunday aralashma cho‘yanning 1147 °C da
qotishidan hosil bo‘ladi.
Po‘latlar va oq cho‘yanlar temir-sementit diagrammasiga
muvofiq tasniflanadi. Vazifasiga ko‘ra, uglerodli po‘latlar kons-
truksion, asbobsozlik po‘latlari va maxsus maqsadlarda
ishlatiladigan po‘latlarga tasniflanadi.

---

24