O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

10-rasm.
Temir — uglerod qotishmalarining holat diagrammasi.
1535
1147
910
727
A
G
A
S
Q
E
C
D
F
K
Perlit (P)
Evtetika-ledeburit
0,0 0,8 1 2 2,14 3
4 4,3 5
6
6,67
Massasi bo‘yicha uglerod miqdori, %
0,006
Po‘lat
Cho‘yan

---

22
suyuq aralashmalardan qattiq eritmaning birinchi kristallari
paydo bo‘la boshlaydi, bu 
austenit
deb yuritiladi.
Demak, 
ACE
hududida aralashma ikki fazadan iborat bo‘lib,
suyuq aralashma va austenitdan tashkil topgan.
CD
chizig‘i bo‘yicha suyuq aralashmadan qattiq sementit-
ning kristallari paydo bo‘la boshlaydi. 6,67 % C li sementitning
bir qancha kristallari paydo bo‘lib, 
S
nuqtada suyuq aralash-
madagi qolgan sementit kristallanadi va evtektik aralashma
hosil qilib (4,3 %
 S
), 1147 °C da qotadi. Demak, 
ECF
chizig‘ida
sementit to‘la qotib bo‘ladi. 
CFD
hududi ikki fazali aralash-
madan iborat bo‘lib, suyuq qotishma va sementitdan iborat. 
C
nuqtada (4,3 % C) bir vaqtning o‘zida austenit va sementit
kristallanib, evtektika, ledeburit hosil qiladi. Ledeburit tarki-
bida 2,14—6,67 % C bo‘lgan hamma qotishmalarda mavjud
bo‘ladi va bu qotishmalar 
cho‘yan
deb yuritiladi.
E
nuqta temirning uglerod (2,14 %) bilan to‘yingan nuq-
tasi hisoblanadi. 
E
nuqtadan chap tomonda yotgan hamma
qotishmalar to‘la qotgan vaqtda austenitning bir o‘zidan iborat
bo‘lib, bunday qotishmalar 
po‘lat guruhini
hosil qiladi.
Qotgan qotishmadagi o‘zgarishlarni ko‘ramiz. 
GSE, PSK
va
GPQ
chiziqlari ko‘rsatib turibdiki, qotgan aralashmalarda ham
tuzilish o‘zgarishlari yuz beradi. Qattiq holatdagi o‘zgarishlar
temirning bir modifikatsiyasidan ikkinchi modifikatsiyasiga
o‘tishida uglerodning temirda eruvchanligining o‘zgarishi hiso-
biga bo‘ladi.
Diagrammada 
AGSE
hududida austenit (A) bo‘lib, qotish-
ma sovishi davomida austenitdan 
GS
chizig‘i bo‘ylab ferrit
ajraladi. Ferrit uglerodning Fe dagi qattiq eritmasi, boshqacha
qilib aytsak, 
γ
-Fe 
α
-Fe ga o‘tadi. Bundan tashqari, haroratning
1147 °C dan 727 °C gacha pasayishida uglerodning 
γ
-Fe da
eruvchanligi 2,14 % dan 0,8 % gacha pasayadi.
Diagrammada 
SE
chizig‘i bo‘yicha austenitdan ikkinchi
sementit ajraladi. Bu sementit qattiq qotishmadan ajralib chiqadi.
GSP
hududi ikki fazadan iborat, ya’ni ferrit va bo‘linuv-
chi, o‘zgaruvchi austenitdan iborat.
S
nuqtada (0,8 % C) 272 °C da hamma austenit bo‘linib,
o‘zgarib, ferrit va ikkilamchi sementitdan iborat mayin mexanik
aralashma hosil qiladi.
Ushbu evtektoid aralashma