|
1-jadval
2015 yil 1 yanvar holati bo’yicha asosiy fondlar, o’rnatiladigan uskunalar va qurilishi tugallanmagan obyektlar qiymatini (ularni xarid qilish, tayyorlash, qurish davrlari bo’yicha)
QAYTA BAHOLASH INDEKSLARI*
Asosiy fondlarning guruhlari va kodlari
|
1995 yilgacha (1995 yil xam kiradi)
|
1996-2005 y.y.
|
2006-2012 y.y.
|
2013 y.
|
2014 y.
|
l chorak
|
ll chorak
|
lll chorak
|
lV chorak
|
1.Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish binolari (10000-10018)
|
R-1guruhi
|
1.000
|
1.007
|
1.038
|
1.060
|
1.055
|
1.039
|
1.021
|
1.007
|
R-2guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.028
|
1.049
|
1.044
|
1.029
|
1.011
|
1.000
|
R-3guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.018
|
1.038
|
1.034
|
1.018
|
1.001
|
1.000
|
R-4guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.007
|
1.028
|
1.023
|
1.008
|
1.000
|
1.000
|
R-5guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.018
|
1.013
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
2.Inshoatlar (20000-20382)
|
R-1guruhi
|
1.000
|
1.007
|
1.038
|
1.060
|
1.055
|
1.039
|
1.021
|
1.007
|
R-2guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.028
|
1.049
|
1.044
|
1.029
|
1.011
|
1.000
|
R-3guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.018
|
1.038
|
1.034
|
1.018
|
1.001
|
1.000
|
R-4guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.007
|
1.028
|
1.023
|
1.008
|
1.000
|
1.000
|
R-5guruhi
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.018
|
1.013
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
3.Uzatish qurilmalari (30000-30124)
|
1.000
|
1.003
|
1.035
|
1.056
|
1.031
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
4.Mashinalar va uskunalar
|
4.1.Kuch mashinalari va uskunalari (40000-40719)
|
1.000
|
1.050
|
1.083
|
1.105
|
1.098
|
1.077
|
1.054
|
1.023
|
4.2.Ishchi mashinalar va uskunalar (41000-46119)
|
1.000
|
1.021
|
1.053
|
1.074
|
1.069
|
1.053
|
1.033
|
1.011
|
4.3.O’lchov va boshqaruv asbob va qurilmalari, laboratoriya jihozlari (47000-47066)
|
1.000
|
1.021
|
1.053
|
1.074
|
1.069
|
1.053
|
1.033
|
1.011
|
4.4.Hisoblash texnikasi (48000-48010)
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
4.5.Boshqa mashina va uskunalar(49000-49303)
|
1.000
|
1.021
|
1.053
|
1.074
|
1.069
|
1.053
|
1.033
|
1.011
|
5.Transport vositalari (50000-50709)
|
Yengil avtomobillar
|
1.000
|
1.000
|
1.027
|
1.048
|
1.045
|
1.035
|
1.022
|
1.008
|
Boshqa transport vositalari
|
1.000
|
1.021
|
1.053
|
1.074
|
1.069
|
1.053
|
1.033
|
1.011
|
6.Asboblar (60000-60002)
|
1.000
|
1.016
|
1.048
|
1.070
|
1.064
|
1.046
|
1.032
|
1.014
|
7.Ishlab chiqarish va xo’jalik anjomlari, mebelsiz (70000-70002, 70005-70012)
|
1.000
|
1.016
|
1.048
|
1.070
|
1.064
|
1.046
|
1.032
|
1.014
|
8.Mebel (70003-70004)
|
1.000
|
1.015
|
1.047
|
1.069
|
1.064
|
1.050
|
1.035
|
1.017
|
9.Ishchi va mahsuldor mollar (80000)
|
1.000
|
1.000
|
1.095
|
1.118
|
1.095
|
1.072
|
1.046
|
1.012
|
10.Ko’p yillik ko’chatlar (90000-90021)
|
1.000
|
1.008
|
1.040
|
1.061
|
1.051
|
1.075
|
1.056
|
1.028
|
11.Kutubxona fondlari
|
1.000
|
1.009
|
1.041
|
1.062
|
1.059
|
1.049
|
1.033
|
1.009
|
12.Boshqa asosiy fondlar
|
1.000
|
1.040
|
1.073
|
1.095
|
1.085
|
1.082
|
1.059
|
1.030
|
13.Qurilishi tugallanmagan obektlar
|
1.000
|
1.003
|
1.035
|
1.056
|
1.037
|
1.000
|
1.000
|
1.000
|
14.O’rnatilgan uskunalar
|
1.000
|
1.021
|
1.053
|
1.074
|
1.069
|
1.053
|
1.033
|
1.011
|
*Soliq va bojxona xabarlari. 2015 yil. 6-yanvar, №1 (1065). 7-bet
Asosiy fondlarning ma’naviy eskirishi ham 2 xil bo’ladi:
1.Yangi, ancha unumli va tejamli mashinalar ixtiro etilishi va ularning ishlab chiqarishga joriy qilinishi natijasida eskirgan mashinalarning jismoniy yeyilish muddati tugamasdanoq, qadrsizlanib ma’naviy eskirib qoladi.
2.Texnika taraqqiyoti va mehnat unumdorligining oshishi ham o’z navbatida ishlab turgan mashinalar qiymatini kamayishiga olib keladi va ma’naviy eskiradi.
Asosiy vositalar jismoniy eskirgan qismining yangidan yaratilgan mahsulot qiymatiga asta-sekin o’tishi orqali qoplanishi va iste’mol qilingan mehnat vositalarini takror ishlab chiqarish uchun pul vositalarining to’planishi amortizasiya deyiladi. Asosiy vositalar to’liq eskirganda ularning qiymati to’lig’icha tayyor mahsulotga o’tgan bo’ladi. Mehnat vositalarining o’tgan qiymati mahsulotni sotish va undan ishlab chiqarishda foydalanish orqali qoplanadi. Bu jarayon to’xtovsiz davom etadi.
Amortizasiya quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
1.Asosiy vositalarni rejalashtirish uchun zarur bo’lgan, asosiy vositalar eskirish darajasining umumlashgan shaklini xarakterlaydi.
2.Eskirgan mehnat vositalarini almashtirish uchun pul fondini shakllantiradi.
3.Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlashga imkon beradi.
Hozirda amortizasiya ajratmalari yangi qoida bilan joriy qilindi. Bu qoidaga muvofiq asosiy fondlardan qay darajada foydalanilganligidan qat’iy nazar amortizasiya ajratmalari ajratila boshlanadi. Natijada xo’jaliklar asosiy fondlardan yil mobaynida yanada to’la va unumli foydalanish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Asosiy fondlarning har xil turlari uchun belgilangan bu me’yorlar ularning real xizmat qilish muddatlariga va foydalanish sharoitiga qarab tabaqalashtiriladi.
Modomiki, amortizasiya summasi asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga, ularning xizmat muddatiga, shuningdek mehnat vositalarining tugatilish qiymatiga bog’liq ekan, u holda yillik amortizasiya normasi quyidagi formula orqali hisoblaniladi:
Am – amortizasiya me’yori, foiz;
TQ – asosiy vositalarning tugatilish paytidagi qiymati, so’m.
Amortizasiya me’yorining miqdori mehnat vositalarining xizmat muddati, ulardan ishlab chiqarish jarayonida foydalanish sharoitlari bilan aniqlanadi. Foydalanish muddati qancha oz bo’lsa, amortizasiya me’yori shuncha yuqori bo’ladi va aksincha.
Asosiy vositalar qiymatidan ajratiladigan, mahsulot tannarxiga qo’shiladigan, amortizasiya summasi (As), ularning dastlabki qiymati va amortizasiya me’yori asosida aniqlanadi:
Asosiy vositalar renovasiyasiga amortizasiya summasini hisoblash quyidagi formula asosida hisoblaniladi:
Amortizasiya ajratmalari me’yori har bir asosiy vosita turiga alohida o’rnatiladi va ularning normal foydalanish sharoitida xizmatining o’rtacha muddatini aniqlaydi.
Quyidagi chizmada asosiy vositalar klassifikasiyasi ko’rsatilgan.
ASOSIY VOSITALAR
Noishlab chiqarish
Ishlab chiqarish
Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan
Qishloq xo`jaligiga mo`ljallanmagan
Uzatish qurulmalari
Inshoatlar
Binolar
Sanoat
Uy-joy komunal xo`jaligi
Transport vositalari
Inventarlar
Qurilish
Mashinalar va uskunalar
Soliqni saqlash
Maxsuldor hayvonlar
Maorif
Ko`p yillik daraxtlar
Boshqalar
Ishchi hayvonlar
Yerga sarflanadigan kapital mablag`lar
Asbob va boshqalar
Boshqalar
Umumiy ishlarga mo`ljallangan
CHorvachilik
O`simlikchilik
Aktiv qismi
Passiv qismi
1-rasm. Asosiy ishlab chiqarish vositalari klassifikasiyasi
2.Asosiy ishlab chiqarish vositalari bilant ta’minlanish ko’rsatkichlari, ularning harakati, sifat holati va foydalanish samaradorligining omillari
Qishloq xo’jaligining asosiy rivojlanish qonuniyati — bu ishlab chiqarish fondlarining doimo o’sib borishini, uning strukturasini yaxshilanishini va samaradorligini oshishini taqozo etadi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi ko’p jihatdan ularning asosiy ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlanganligiga bog’liq. Asosiy vositalar bilan yetarli darajada ta’minlanmaslik mahsulot miqdori va mehnat unumdorligining sekin o’sishiga hamda mahsulot tannarxining oshishiga, takror ishlab chiqarish manbalarinig kamayishiga olib keladi. Shu bilan bir qatorda asosiy vositalarning «ortiqchaligi» va to’g’ri foydalanmaslik ularning o’lik holatda turishiga, pirovard natijada ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligining pasayishiga olib keladi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining asosiy ishlab chiqarish vositalar bilan ta’minlanganligining absolyut ko’rsatkichi sifatida fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyentidan foydalanish mumkin. Bu ko’rsatkich mavjud mehnat vositalarini ularning me’yoriyextiyojiga nisbatiorqali topiladi.
1. Fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyenti:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
