O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Navoiy viloyat kasb-hunar ta’lim xududiy boshqarmasi Navoiy tibbiyot kolleji

Yangi o'quv material bayoni

Salomatlik to`g`risida tushuncha. Salomatlik – hayot uchun eng muhim tushunchalardan biridir. Biroq insonning tushunishiga bog`liq ravishda sog`liqning turli tushunchalari va tamoyillari mavjud.

Har bir inson sub’ektiv tarzda his etadigan salomatlik.

Misol tariqasida: A. xonim – ikkita maktab o`quvchilarining onasi. Bo`yin umurtqalari deformatsiyasi oqibatida o`ng qo`lida uvishish va og`riqlar kuzatiladi. U muntazam shifokor D. ko`rigidan o`tib turadi va suyakni mustahkamlovchi dorilar qabul qiladi, biroq o`ng qo`ldagi uvishish va og`riqlar surunkali davom etmoqda. Simptomlarga chidab bo`lmay qolganda, A. xonim o`zi o`ylab topgan gimnastika yordamida og`riqni yengillashtiradi. Shunda u o`zini sog`lom sezadi va odatdagidek uy ishlari bilan shug`ullanadi, oilasi g`amini yeydi. A. xonim sog`lommi?: tibbiyot nuqtai nazaridan A. xonimni mutloq sog`lom deb bo`lmaydi, chunki unda surunkali kasallik – bo`yin umurtqalari deformatsiyasi mavjud. Biroq u odatdagidek, o`zicha kasallikni yengib yashaydi. U hamma narsa yaxshi deb hisoblaydi va o`zini sog`lom his etadi. Shunday qilib, ko`pchilikning fikricha, agar odam jismoniy va ruhiy faoliyatini normal amalga oshirsa va o`zini sog`lom sanasa, shuning o`zi salomatlik hisoblanadi. «Salomatlik» ta`riflari 1) Tibbiyotda «salomatlik» ta`rifi Tibbiyot salomatlikni an’anaviy tarzda kasallik kuzatilmaydigan holat sifatida aniqlaydi. Bu tushunchaga muvofiq A. xonim sog`lom hisoblanmaydi, chunki unda bo`yin umurtqalari deformatsiyasi bor. 2) JSST bo`yicha «salomatlik» ta`rifi «Salomatlik – bu faqat kasallik yoki biror bir a’zo faoliyatidagi buzilishning yo`qligi emas, balki ham jismoniy, ham ruhiy, ham ijtimoiy rejadagi eng yaxshi holatdir» (1947 y.) Savol: A. xonim ushbu ta’rifga asosan sog`lom hisoblanadimi? Salomatlik bilan bog`liq muhim konsepsiyalar: salomatlik, xastalik, kasallik, omonlik, xavf omili; 1) Omonlik Omonlik va sog`liq deyarli bir xil ma’noga ega Xastalik Xastalik - bu kasallikni individual sezishdir. Bitta kasallik bilan og`riydigan har xil insonlarda kasallikni sezish(his etish) ham turlicha farqlanadi. B. xonim misoli: B. xonim ham A. xonim kasalligi bilan kasallangan. Uning ham qo`llari uvishadi va og`riydi. Uni shifokor D.muntazam ko`rib turadi. B. xonim dorilar qabul qiladi. Biroq A. xonimdan farqli ravishda og`riq va uvishishlar sababli o`zini yomon his etadi. U deyarli uy ishlari bilan shug`ullanish holatida emas va o`zini sog`lom sezmaydi. A. va B. xonimlar bir xil kasallikdan aziyat chekishadi, biroq kasallikni his etish ularda kuchli farqlanadi. Hamshiralik ishi insonning kasallikni his etishiga alohida e’tibor qaratadi. Kasallik - bu tibbiy atama bo`lib, organizmda muayyan simptomlar bilan birga kechadigan patologik o`zgarishlarni tavsiflovchi holatni anglatadi. O`tkir kasallik: to`satdan paydo bo`ladi, simptomlar tez kechadi. Surunkali kasallik: asta-sekin paydo bo`ladi, simptomlar uzoq vaqt davom etadi, ba’zida bemorning butun hayoti davomida bezovta qiladi. Salomatlikka ta’sir etuvchi omillar Salomatlikka ta’sir etuvchi omillarning 5 turi mavjud: Irsiy omillar: Misol uchun, oilaviy anamnezida diabet mavjud inson uchun bu kasallik bilan og`rish xavfi yuqori

• 
  Gemofiliya ham irsiy kasallik hisoblanadi
  

1. 
   Yosh:
   

• 
  Ma’lumki, muayyan yoshda u yoki bu kasallikning paydo bo`lish xavfi kuchli bo`ladi. Misol: o`rta va katta yoshda saraton va yurak – qon-tomir tizimi kasalliklarining paydo bo`lishi xavfi kuchayadi.
  

2. 
   Jismoniy omil:
   

• 
  Semirishda bel og`riqlari va qon aylanish tizimi kasalliklarining paydo bo`lishi xavfi yuqori bo`ladi.
  

3. 
   Turmush tarzi:
   

• 
  Spirtli ichimliklarni ko`p iste’mol qilish, chekish, jismoniy faollikning yetishmasligi, bir xil ovqatalnish va boshqalar sog`liq uchun xavf tug`diradi.
  

4. 
   Atrof muhit:
   

• 
  Zararli kimyoviy moddalar bilan ishlaydigan ishchilarda saraton, nafas olish a’zolar kasalliklari va boshqa kasalliklarning paydo bo`lish xavfi yuqori bo`ladi.
  
• 
  Ifloslangan havo va suv, shovqin: turli kasalliklarning paydo bo`lish xavfi kuchli (umumiy zarar).
  
• 
  Nogigiyenik muhit: infeksion va boshqa ko`pgina kasalliklarning paydo bo`lish xavfi.
  
• 
  Hamshiralik ishi va salomatlik. Salomatlikni yaxshilash.
  

1. 
   Salomatlikning har xil aspektlari (jihatlari)
   

Hamshiralik ishida JSST tushunchasidagi kabi salomatlik ko`pgina jihatlarga ega. Jismoniy, ruhiy, ijtimoiy va boshqa jihatlar (sxemaga qarang). Har bir aspekt (jihatlar) holati muntazam o`zgarib turadi. U yaxshi, odatdagidek, yomon va h.k. bo`lishi mumkin. Alohida aspektning holati boshqa aspektlar (jihatlar)ga ham ta’sir etadi. Demak, har bir aspekt alohida hisoblanmaydi, ular bir biri bilan bilan o`zaro bog`liq. Agar ularning hammasi bir butun qilinsa, inson uchun ayni paytda haqiqiy sog`liq (sog`liq hissi) bo`lish mumkin. Har qanday jihatlardan birortasini yaxshi tomonga o`zgartirib, inson-ning salomatlikni his qilishini yaxshilash mumkin. Demak, hamshiralik ishining maqsadi salomatlik darajasini hech bo`lmasa bitta aspektda yaxshilash (salomatlik holatini yaxshilash) hisoblanadi. Hattoki o`zining so`ngi kunlarini yashayotgan bemor ham sog`lig`ining yaxhilanishini kutishi mumkin. Hattoki shifokor ham bemor holatini umidsiz hisoblasada, hamshira-lik yordamining ko`rsatilishi davom etadi. Tibbiyotda muayyan chegaralar mavjud, hamshiralik ishida esa bunday chegaralar mavjud emas.