O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Rasionalizm - 
lotincha rationalis, ratio - aql degan ma’noni anglatib, aqlga 
odamlarning bilish va xulqining asosi, deb qaraydigan falsafiy yo’nalish. Rasionalizm 
atamasi 19 asrning o’rtalarida falsafaga kirib keldi. O’rta asr sxolastikasi va diniy 

---

418 
dogmatizmga zid ravishda butun olamning sababiy bog’langanligi g’oyasini ilgari 
surdi. 
Strukturalizm
(asosiy vakillari Levi — Stross va Fuko) bilishda strukturaviy 
usulning ahamiyatini mutlaqlashtiradi. Bu oqim tarafdorlari narsa va hodisaning 
strukturasini bilish uning ob’ektiv mohiyatini bilish demakdir, deb hisoblaydilar.
Pragmatizm - 
yunoncha progmatos so’zidan olingan bo’lib «ish, xatti-harakat» 
degan ma’noni anglatadi. 
Asoschisi - Charlz Sanders Pirs, undan so’ng U.Jeyms, J.D’yui, F.Shiller tomonidan 
rivojlantirilgan. 
Тushuncha va e’tiqodning ma’nosini aniqlashga yordam beradi, g’oya va 
tushunchalar faqat tadqiqotchi tomonidan tekshiruvdan o’tgandan keyingina muayyan 
ahamiyatga ega bo’ladi.
Ekzistensializm
- lotincha «ekzistensiya» yoki inglizcha «ekzistense» so’zidan 
olingan bo’lib «mavjudlik», «mavjud bo’lmoq», degan ma’noni anglatadi. Dastlab 
vatani Rossiya bo’lgan, (Berdyayev, Shestov) keyinchalik Germaniyada keng 
rivojlandi. (Хaydegger, Yaspers, Buber) Asl ma’noda ХХ asr ma’naviy hayotining
ehtiyojlariga javob sifatida yuzaga keldi va rivojlandi. O’ta ziddiyatli va murakkab 
xususiyati: kishi, o’zining mavjudligini chuqur ma’naviy ziddiyat, ruhiy tushkunlik 
holatidagina anglay oladi.
Mohiyati: Inson haqidagi falsafadir. Tarixiy cheklangan falsafiy yo’nalishdir.
Germenevtika
— qadimgi yunon afsonalaridagi xudolarning xohish va irodasini 
insoniyatga tushuntirib berish uchun yerga yuborilgan elchisi — Germes nomi bilan 
ataladi. Demak, germenevtika — tushunish, tushuntirish, tahlil etish g’oyalariga 
asosiy diqqatini qaratadi.