O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

. Murakkab konstruktiv 4. Murakkab destruktiv
trilemma trilemma 
a → b, c → d, m → n a → b, c → d, m → n 
a v c v m





n
d
b
b v d v n





m
c
a
Masalan: 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga bevosita aloqador bо‘lsa, u qattiq 
jazolanadi. 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga bavosita aloqador bо‘lsa, u yengil 
jazolanadi. 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga aloqador bо‘lmasa, u ozod qilinadi. 
Tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga yo bevosita, yo bilvosita aloqador yoki 
mutlaqo aloqasizdir. 
Demak, tergov qilinayotgan shaxs yo qattiq jazolanadi, yoki yengil jazolanadi, 
yoki ozod qilinadi. 

---

294 
Bu murakkab konstruktiv trilemma kо‘rinishidagi xulosa chiqarishdir.
Shartli-ayiruvchi xulosalash masalani hal qilishning bir necha uslullari 
mavjudligi va ularning har biri turli oqibatlarni keltirib chiqarishini aniqlab beradi. 
Sohibqiron Amir Temur ta’biri bilan aytganda, bu oqibatlardan qaysi biri davlat va 
ulus manfaatlariga mos bо‘lsa, ya’ni «savobliroq yoki kam xatarli bо‘lsa», shunisi 
tanlab olinadi. 
Induktiv xulosa chiqarish 
Biz avvalgi mavzuda zaruriy xulosa chiqarish bilan (deduktiv xulosa chiqarish 
asosida) tanishib chiqqan edik. Mantiq fanida ehtimoliy xulosa chiqarish ham 
о‘rganiladi. 
Ehtimoliy xulosa chiqarish turli xil shakllarda, jumladan, induktiv xulosa 
chiqarish shaklida amalga oshishi mumkin. Ularning barchasiga xos xususiyat – 
xulosaning asoslardan mantiqan zaruriy ravishda kelib chiqmasligi hamda faqat 
ma’lum bir darajada tasdiqlanishidir. Asoslarning xulosani tasdiqlash darajasi 
mantiqiy ehtimollik, deb nom olgan.
 
Ehtimoliy xulosa chiqarish ba’zan induksiya (lot. “inductio” – yagona asosga 
keltirish) juz’iy bilimdan umumiy bilimga mantiqan о‘tish shaklida sodir bо‘ladi.