O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Tasniflash 
(turkumlash, klassifikatsiya) tushunchalarni bо‘lishning alohida 
turidir. Tasniflash predmetlarni ma’lum bir turlarga (kichik sinflarga yoki ayrim 
predmetlarga) ajratishdan iborat bо‘lib, bunda har bir tur boshqalariga nisbatan 
о‘zining aniq va qat’iy о‘rniga ega. Tasniflash natijalari har xil jadvallar, tuzilmalar, 
grafiklar, kodekslar va shu kabilarda о‘z aksini topadi. 
Mantiq fanida sun’iy va tabiiy tasniflar farq qilinadi. Sun’iy tasnif 
predmetlarning birorta umumiy belgisiga kо‘ra amalga oshiriladi. Unga misol qilib 
D 
С 
В 
А 

---

270 
kutubxonadagi kitoblar katalogini kо‘rsatish mumkin. Tabiiy tasnifni amalga oshirish 
uchun bо‘lish asosi qilib predmetlarning birorta muhim belgisi olinishi lozim. Ana 
shuning uchun ham u predmetlarning ayrim muhim xossalari haqida fikr yuritish, 
qonuniy bog‘lanishlarini aniqlash imkonini beradi. Bunga Mendeleyevning 
“kimyoviy elementlar davriy jadvali”, “Darvinning Jonli tabiat predmetlari tasnifi 
misol bо‘la oladi. 
Tasniflashda tushunchani bо‘lish qoidalariga amal qilish zarur. 
Tasniflar nisbiy turg‘un xarakterga ega. Ular bilish va kundalik turmush 
jarayonida uzoq yillar davomida ishlatiladi. 
Albatta, bilimlarimizning taraqqiy etishi, yangi bilimlarning vujudga kelishi 
kо‘p hollarda tasniflarga tuzatishlar kiritish, ba’zan esa butunlay yangisi bilan 
almashtirilishini taqozo etadi. Shunga qaramay, tasniflash mavjud bilimlarimizni 
tizimga solish vositasi sifatida bilishda о‘zining muhim ahamiyatiga ega bо‘lib 
qoladi. 
Tushunchalarni ta’riflash (definitsiya)
 
Ta’riflash
(yoki definitsiya) tushunchaning mazmunini ochib beruvchi mantiqiy 
amaldir. Ta’rif aniqlanuvchi va aniqlovchi qismlardan tashkil topadi. Aniqlanuvchi 
qismni mazmuni ochib berilishi lozim bо‘lgan tushuncha, aniqlovchi qismni esa, 
aniqlanuvchi tushunchaning mazmunini ochib beruvchi tushunchalar tashkil etadi. 
Masalan, «mantiq tо‘g‘ri tafakkur shakllari va qonunlarini о‘rganuvchi falsafiy 
fandir» degan ta’rifda «mantiq» aniqlanuvchi qism, qolganlari esa aniqlovchi qismni 
hosil qiladi. Ta’riflash bilishda quyidagi asosiy vazifalarni hal qilishda yordam 
beradi: 1) tushunchada aks etuvchi predmetning muhim belgilarini kо‘rsatadi; 2) 
tushunchani ifoda qiluvchi sо‘zning (terminning) ma’nosini ochib beradi; 3) termin 
hosil qilishga imkon beradi. Yuqoridagi vazifalardan qaysi birining hal qilinishiga 
qarab nominal va real ta’riflar farq qilinadi.