O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti navoiy viloyati o`rta maxsus kasb hunar



Download 2,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/70
Sana24.02.2022
Hajmi2,14 Mb.
#204630
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   70
Bog'liq
kurs ishi kurs loyihasi va diplom loyihasi ishi matnlari hamda grafik topshiriqlarini yozishning tartib qoidalari

 
 
 
3-jadval. SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bo`lgan hosilaviy birliklari 
 
Kattalik 
Birlik 
Nomi 
O`lchamliligi 
Nomi
 
Belgisi
SI  ning asosiy va 
hosilaviy birliklari 
orqali ifodalanishi





YAssi burchak 
l
Radian
rad
m • m
-1
=1
Fazoviy burchak
l
steradian
sr
m
2
• m
-2
=l
Chastota
Т
-1
gerts
Hz
s
-1
Kuch
LMT
-2
nyuton
N
м • kg • s
-2
Bosim
L
-1
 МТ 
-2
Paskal
Pa
m
-1
• kg • s
-2
Energiya, ish, issiqlik мiqdori
2
МТ
-2 
Djoul
J
m
2
• kg • s
-2
Quvvat

2
МТ
-3 
vatt
W
m
2
• kg • s
-3
Elektr zarvadi, elektr miqdori
TI
Kulon
С
s • A
Elektr kuchlanish, elektr 
potentsial, elektr potentsiallar 
ayirmasi, elektr yurutuvchi kuch
L
2
MT 
-3
I
-1
volt
V
m

• kg • s
-3 
• A
-1
Elektr sig`im
L
-2
 M
-1
Т 
4

2
Farad
F
m
-2
• kg
-1
• s

• A
2
Elektr qarshilik
L
2
 MT
-3
 i
-2
Om
Q
m

• kg • s 
–3 
• A
-2


52 





Elektr o`tkazuvchanlik
L
-2
M
-1
 'Т 
3

2
Simens
S
m
2
• kg
-1
• s

• A
2
Маgnit induktsiyasining oqimi, 
маgnit оqimi
L
2
MT
—2
I
-1
Veber
Wb
m

• kg • s
-2
• A
-1
Маgnit оqimining zichligi, 
маgnit induktsiyasi 
MT
-2 
I
-1
Tesla
Т
kg • s 
–2 
• A
-1
Induktivlik, o`zaro induktivlik L
2
МТ 
-
 
2
I
-2 
Genri
H
m
2
• kg • s 
-2
• A 
-2
Tselsiy harorati 
θ 
Tselsiy
gradusi 
°c
К
Yorug`lik oqimi
J
lyumen
1m
Cd • sr
Yoritilganlik

-2
J
Lyuks
lx

-2
• cd • sr
Radiaktiv manbaadagi
nuklidlarning aktiyligi (radio-
nuklidning aktivligi)
T
-1 
Bekkerel
Bq

-11
Ionlanuvchi nurlanishning 
yutilgan dozasi, kermа
L
2
T
2
Grey 
Gy
m

• s -
2
Ionlanuvchi nurlanishning 
tkvivalent dozasi,
Ionlanuvchi nurlanishning 
sамаrаli dozasi
L
2

-2
Zivert 
Sv
m
2
• 

-2
Katalizator aktivligi 
NT
-1 
Katal 
kat 
mol • s
-1 
Uchinchi jadvalga izoxlar:
2. 1-3 jadvalga yassi burchak birligi - radian va fazoviy burchak birligi - steradian 
kiritilgan.
2. Xalqaro birliklar tizimini 19bO yili «O`lchovlar va tarozilar» XI Bosh 
konferentsiyasida qabul qilishda uchta birliklar sinfi kirar edi: asosiy, hosilaviy va 
qo`shimcha (radian va steradian). O`TBK radian va steradian birligini «qo`shimcha» 
deb tavsifladi, uning asosiy yoki hosilaviy ekanligi to`g`risidagi masalani ochiq 
qoldirdi. Bu birliklarning ikkilanma tushunishni bartaraf qilish maqsadida O`lchovlar 
va tarozilar xalqaro komiteti 1980 yil (1 - tavsiya) qo`shimcha SI birliklari sinfini 
o`lchamsiz hosilaviy birliklar sinfi deb tushunishni qaror qildi, O`TBK hosilaviy SI 
birliklari uchun ifodalarda ularni qo`llash yoki qo`llanmaslikni ochiq qoldirdi. 1995 
yil XX O`TBK (8-qaror) SIdan qo`shimcha birliklar sinfini olib tashlashga, boshqa 
hosilaviy SI birliklari uchun ifodalarda qo`llanish yoki qo`llanilmasligi mumkin 
bo`lgan (zaruriyatga ko`ra) radian va steradianni SI ning o`lchamsiz hosilaviy 
birliklari deb atashga qaror qildi. 
3. Katal birligi XXI O`TBK 12- qaroriga muvofiq kiritildi [3]. 


53 
4-jadval. Nomlari va belgilari 3-jadvalda keltirilgan maxsus nomli birliklar 
nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning x,osilaviy birliklar 
namunalari 
 
Kattalik 
Birlik 
Nomi 
O`lchamliligi 
Nomi
 
Belgisi
SI  ning asosiy va 
qo`shimcha birliklari 
orqali ifodalanishi 





Kuch momenti 
L
 2
MT 
-2
nyuton-меtr
N-m

2
• kg • s 
-2
Sirt taranglik kuchi MT 
-2
nyuton таqsim 
меtr
N/m
kg • s 
-2
Dinamik 
qovushqoqlik
L
 
-1
 MT 
-1
paskal-sekund
Pa s

-1
• kg• s 
-1
Elektr siljish

-2
TI
Kulon taqsim
меtrning kvadrati
C/m
2

-2
• s• A
Elektr maydonining 
kuchlanganligi
LMT 
-3

-1
Volt taqsim
меtr
V/m
m • kg • s 
-3
•A
-1
Dielektrik 
sindiruvchanlik

-3
M
-1
 'T
4
I
2 
Farad taqsim metr F/m
m
-
3•kg
-
'•s
4
•A2
Magnit
sindiruvchanlik 
LMT 
-2

-2
Genri taqsim
metr
H/m
m •kg • s
-2
• A 
-2
Solishtirma energiya L
2

-2
Djoul taqsim 
kilogramm
J/kg

2
• s 
-2
Tizimning issiqlik 
sigimi, entropiyasi
L
2
MT 
-2
θ
-1
Djoul taqsim 
kelvin
J/K
m

• kg • s
-2 
•K
-1
Solishtirma issiqlik 
sig`imi, solishtirma 
entropiya
L
2
T
-2
θ
-1
Djoul taqsim 
kilogramm-Kelvin
J/(kg K)
m
2
•s
-2 
• K
-1
Energiya oqimining 
sirtqi zichligi
MT
 -3
Vatt taqsim меtr-
ning kvadrati
W/m
2
kg • s 
-3
Issiqlik 
o`tkazuvchanlik 
LMT
-3
θ
-1
 
Vatt taqsim меtr - 
kelvin 
W/(m K) 
m •kg •s
-3
• К 
-1
Моlyar ichki
energiya 
L
2
MT
-2
N
-1 
Djoul taqsim
mol 
J/mol 
m

•kg• s 
-2 
•mol
-1 
Моlyar entropiya, 
molyar issiqlik 
sig`imi 
L
2
MT
-2 
θ
-1
N
-1
Djoul taqsim
mol - kelvin 
J/(mol K) 
m

•kg •s 
-2
•K
-1
•mol
-1 
Foton nurlanishining 
ekspozitsion dozasi 
(graмм va rentgen 
nurlanishining
ekspozitsion dozasi) 
M
-1
TI 
Kulon taqsim 
kilogramm 
C/kg 
Kg
-1
•s •
A
YUtilgan doza 
quvvati 
L
2
T
-3 
Sekundiga grey 
Gy/s 
m
2
•s
-3 
Burchak tezlik
T
-1 
Sekundiga radian 
Rad/s 
s
-1


54 





Burchak tezlanish 
T
-2 
radian taqsim
sekund kvadrati 
Rad/s

s
-2
Nurlanish kuchi 
L
2
MT
-3 
Ватт та=сим
стерадиан 
W/sr 
m

•kg• s 
–3 

sr
-1
Energetik ravshanlik MT
-3 
Vatt taqsim
steradian-меtrning 
kvadrati 
W/(sr m
2

kg• s 
-3 
•sr
-1
 
To`rtinchi jadvalga izox: 
1. SI ning ba'zi bir hosilaviy birliklariga olimlar sharafiga atab maxsus nomlar berilgan (3-
jadval). Ularning belgilari bosh harf Bilan yoziladi. Bu birliklarni shu tarzda yozish boshka
hosilaviy SI birliklari belgilarida saqlab qolingan. 
 
5-jadval – SI birliklari Bilan bir katorda kullanishga ruxsat etiladigan tizimdan 
tashkari birliklar 
 
Kattalikning 
nomi 
Бирлик 
Nomi 
 
SI birligi bilan ozaro 
bog`lanishi
Foydalanish 
sohasi 
 





Маssa 
tonna 

1•10
3
kg 
Hamma sohalar 
маssani аtom 
birligi 
1),2) 

1,6605402•10
-27
kg (taxminamn) 
Аtom fizikasi 
Vaqt
),3) 
Minut 
Soat 
Sutka 
min 


60s 
3600s 
86400s 
Hamma sohalar 
Yassi burchak
2) 
gradus
2),4) 
мinut 
2),4)
sekund
2),4)
...

...

...
// 
(π/180) rad = 1,745329. . •10
-
2
rad
(π/10800) rad =2,908882.. •10
-4
 
rad 
(π/648000) rad =
4,848137.
. •10
-6
r
ad
Hamma sohalar 
grad (gon) 
gon 
(π/200) rad =1, 57080... •10
-2
rad Geodeziya 
Hajm 
sindiruvchanlik 
Litr
5)

1•10
-3

Hamma sohalar 
Uzunlik 
Astranomik 
birlik yorug`lik 
yili parsek 
ua 
ly 
pc
1, 49598•10
11
m (taxminan)
9,4605•10
15
m (taxminan) 
3,0857•10
16
m (taxminan)
Аstranomiya 
Optik kuch 
dioptriya 
dptr
1•m
-1
Оptika 
Маydon 
gektar 
ha 
1•10
4
m
2
Qishloq va 
o`rmonchilik
x`ojaliklari 


55 





Energiya 
Electron-volt
eV
1,60218•10
-19 
J (taxminan)
Fizika 
Kilovat-soat 
kW•h
3,6•10
6
J
Elektr 
energiyasi
hisoblagichlari 
uchun 
Тo`liq quvvat 
volt-амper 
V•A
Elektrotexnika
Reaktiv quvvat 
var 
var
Elektrotexnika 
Elektr zaryad, 
elektr miqdori 
амper - soat 
A•h
3,6•10
3
C
Elektrotexnika
 
 
Beshinchi jadvalga izoh: 
1. Bu yerda va keyinchalik GSSSD 1-87, qarang [4] 
2. Vakt birliklari, (minut, soat, sutka)ni, yassi burchak (gradus, minut, sekund)ni, 
astronomik birlikni, dioptriyni, massaning atom birligini nomlari va belgilarini old
qo`shimchalar bilan qo` llanilishiga yo`l qo`yilmaydi. 
3. Keng tarqalgan boshqa birliklarni (misol uchun xafta, oy, yil, asr, ming yil) 
xam ko`ullashga yul ko`yiladi. 
4. Yassi burchak birliklari satr ustiga yoziladi. 
5. Anik o`lchashlarda qo`llash tavsiya etilmaydi. l («el») belgisini 1 raqami
bilan adashtirish mumkinligida L belgisini qo`llanishiga yo`l qo`yiladi. 

Download 2,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish