|
Ishning nazariy va metodologik asoslari. Mavzuni yoritish jarayonida tarixiy yondashuv va qiyosiy tahlil, shuningdek O‘zbekiston tarixining qadimgi davri tarixini yoritgan asarlarda ilgari surilgan Vatan tarixini manbalar asosida haqqoniy o‘rganish, halislik va tarixiylik tamoyillariga asosiy e’tibor berildi.
I bob. A.P.Okladnikovning hayoti va faoliyati hamda ilmiy tadqiqotlari
1.1. A.P.Okladnikovning hayoti va faoliyati
Aleksey Pavlovich Okladnikov 1908 yil 3 oktabrda (16 - yangi uslubda) Irkutsk viloyati Znamenskiy volostasining Konstantinovschina taygasi qishlog'ida (hozirgi - Irkutsk viloyatining Jigalovskiy tumanida) tug'ilgan. Anta qishlog'idagi o'rta maktabni tugatgandan so'ng, u Irkutsk pedagogika kollejida tahsil oldi va u erda Verxolensk tumani xalq ta'limi bo'limiga yuborildi. Irkutsk universitetida o'lkashunoslik to'garagi ishida qatnashgan.
Sibirning arxeologiyasi va tarixiga qoyil bo'lgan qiziqish 1925 yilda boshlandi. 1926 yilda ilk bor yangi tadqiqotchi "Yuqori Lenadagi neolit joylari. Irkutsk viloyatidagi mahalliy tarix. "Aleksey Pavlovich o'z qishlog'i va XVII asrdagi undagi dehqonlar qo'zg'oloni haqida yozmoqchi edi. U Buryatiyada yashovchi xalqlarning hayoti bilan qiziqdi. 1928 yildan 1934 yilgacha Irkutsk muzeyi etnografiya bo'limining boshlig'i bo'lib ishlagan. U faol ateistik faoliyat olib borgan, muzeyda dinga qarshi bo'limni yaratishda ishtirok etgan. Ishni Irkutsk pedagogika institutida o'qish bilan birlashtirishi kerak edi. 1934 yilda Okladnikov Leningrad shahridagi Davlat Moddiy madaniyat tarixi akademiyasida (GAIMK) aspiranturaga yuborilib, u bilan o'z taqdirini bog'ladi.
Aleksey Pavlovich fanning birinchi kunlaridan boshlab va butun umri davomida Baykalda, Amur, Kolyma, Selenga, Yakutiya, Taymir, O'rta Osiyo va Mo'g'uliston Respublikasida dala arxeologik ishlarini olib bordi. U Teshik-Tosh g'orida neandertal odamning qoldiqlarini topdi. 1938 yilda aspiranturani tugatgandan so'ng, Okladnikov"Angara daryosi vodiysidagi neolit qabristonlari" mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Keyin u SSSR Fanlar akademiyasining moddiy madaniyat institutida (Leningrad) katta ilmiy xodim lavozimiga qabul qilindi. Aleksey Pavlovich ushbu muassasada 14 yil ishlagan, 1949 yildan boshlab direktor o'rinbosari lavozimida ishlagan. 1940-1945 yillarda olim Lena tarixiy va arxeologik ekspeditsiyasini Fanlar akademiyasi va Yakut ASSR Vazirlar Kengashi nomidan olib borgan. 1947 yilda dala ishlari paytida to'plangan materiallardan foydalangan holda "Yakutiyaning qadimiy tarixi haqidagi insholar" doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi va 1949 yilda "Yakut Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi tarixi" ning birinchi jildini nashr etdi. A.P. Okladnikovning Baykal ko'li sohilida yashagan qadimgi qabilalarni, ularning madaniyati tarixini o'rganish natijasida "Baykal mintaqasining dastlabki Neolit va bronza davri" ikki jildli yirik tadqiqot nashr etildi. Ushbu asarda birinchi marta Baykal mintaqasidagi arxeologik joylarning tasnifi berilgan. To'qqiz yil (1952-1961) Okladnikov Leningraddagi SSSR Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutining paleolit sektorining mudiri bo'lgan. Bu davrda olim hayotidagi muhim voqea Neandertal odamiga qilgan ishi uchun II darajali Stalin mukofotining berilishi edi.
A.P. Okladnikov paleolit, neolit va bronza davriga oid ko'plab yodgorliklarni kashf etdi va tadqiq qildi, Sibir, Uzoq Sharq, Markaziy va O'rta Osiyo hududlarida istiqomat qilgan ko'plab xalqlarning tarixida muhim kashfiyotlar qildi. Olim yakut, Buryat va boshqa millat vakillarining o'tmishiga yangicha nazar bilan qarab, ularda ruslarning progressiv rolini ko'rsatib, ularning orasidagi munosabatlarni marksist-leninchilik nuqtai nazaridan o'rganib chiqdi.
1961 yildan boshlab Aleksey Pavlovich o'z taqdirini SSSR Fanlar akademiyasining Sibir bo'limi bilan bog'ladi. Okladnikov Iqtisodiyot va sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish instituti direktorining o'rinbosari va gumanitar tadqiqotlar bo'limi boshlig'i lavozimini egallab, Uzoq Sharq va Angara daryosi vodiysi arxeologik tadqiqotlar uchun katta ekspeditsiyalar ishiga rahbarlik qildi.
Arxeologiya va Sovet Ittifoqining Osiyo qismi va qo'shni davlatlarning (Mo'g'uliston, Tinch okeani sohilidagi davlatlar) qadimgi tarixi masalalariga qiziqishi yuzlab ilmiy va mahalliy nashrlarda o'z aksini topgan. Ular orasida "G'arbiy Buryat-Mo'g'ullar tarixi haqidagi insholar", "17-asrning Rossiya qutbli dengizchilari. Taymir qirg'og'ida "Sibirning odam tomonidan dastlabki joylashishi va daryoda paleolit davrining yangi topilmalari. Zee”," Ming yillik zulmatida (Osiyoning birinchi aholisini izlashda)"," Ibtidoiy odam izidan "," Ibtidoiy Mo'g'uliston "va boshqalar. Aleksey Pavlovichning asarlari Moskva va Berlin, Ulan-Ude va Kopengagen, Vladivostok va Tokio, Irkutsk va Parij, Novosibirsk va Chikago, Ulan-Bator va Budapeshtdagi nashriyotlarda chop etilgan. A.P. Okladnikovning Sovet Ittifoqi va Mo'g'ulistonning O'rta Osiyo respublikalarining qadimiy o'tmishini o'rganish borasidagi ishlari alohida ahamiyatga ega. Uning rahbarligi ostida va bevosita ishtirokida Sibir tarixi besh jild nashr etildi.
1967 yil fevraldan 1981 yilgacha A.P. Okladnikov SSSR Fanlar akademiyasining Sibir filiali Tarix, filologiya va falsafa institutini boshqargan, Fanlar akademiyasining Sibir filiali Prezidiumining a'zosi, SSSR Fanlar akademiyasining Sibir filiali tarixiy, filologik va falsafiy fanlar bo'yicha qo'shma ilmiy kengashning raisi, ilmiy kengash raisi. Sibir tarixi muammolari, arxeologik komissiya va sharqshunoslik komissiyasi.
Aleksey Pavlovichning katta xizmati bu uning ko'p sonli arxeolog kadrlar tayyorlashi edi. Professor Okladnikov NSU tarix kafedrasini boshqargan. Uning shogirdlari mamlakat bo'ylab va undan tashqarida ishlaydi. Olim butun umri davomida odamlarga tarixiy va ma'naviy o'tmishga qiziqish uyg'otishga harakat qilib, tayyor va g'ayrat bilan aholiga taqdimotlar va ma'ruzalar qildi.
Yakut Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasida xizmat ko'rsatgan fan arbobi (1956), RSFSR (1957), Buryat Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi (1970), Tojikiston SSR (1978), Mo'g'uliston Fanlar akademiyasining xorijiy a'zosi (1974), Vengriya (1976).), Britaniya akademiyasining muxbir a'zosi (1962), Poznan universitetining faxriy fan doktori (1977) - A.P. Okladnikov jahon fanida bunday o'rinni egalladi.
Mamlakatimiz hukumati olimning arxeologiya va tarix sohasidagi, ilmiy kadrlar tayyorlash borasidagi xizmatlarini yuqori baholadi. Ikkita Lenin ordeni, uchta "Sharaf nishoni" ordeni va medallar bilan taqdirlangan.
Akademik A.P. Okladnikovning xotirasi o'zi yaratgan institut binosiga o'rnatilgan yodgorlik lavhasida abadiylashtiriladi. Uning nominal mukofoti RAS SBning yosh olimlari uchun, NSU gumanitar fakulteti talabalari uchun berilgan stipendiya uchun ta'sis etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
