O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

15.3  Mashinaviy loyihalash uslubi. 
Mashinaviy  uslubni  paydo  bo`lish  sababi  albatta  qimmat  turish  va  uzoq  fizik 
modellashtirish,  matematikaviy  modellashtirish  tezroq  o`zgartirish  edi.  Bu  uslublar 
maketni matematik model loyihalayotgan texnik ob`ekt qo`llaniladi.[2] 
Matematiklashtirilgan  maket  –  bu  matematik  ob`ektlar  to`plami  (son, 
o`zgaruvchan,  vektorlar,  ko`pliklar  va  boshqalar)  va  ular  orasidagi  muloqat,  qaysiki 
loyihalanayotgan  texnik  ob`ekt  bir  qancha  hususiyatlarni  akslantirsa.  Misol  uchun 
katta  va  muhim  matematik  modellar  sinfi  sistemaning  tengsizligini  tashqil  etsa. 
Loyihalash  jarayonida  o`sha  matematik  modellar  qo`llaniladi,  qaysi  muxandis  – 
loyixachi muhim tutgan o`rni ob`ekt hususiyatini akslantirsa. Muhim oddiylashtirish 
talabi yo`qligi matematik modelni aniqligiga olib kelish mumkin. 
Loyixaning  topshirig‘ini  echishda  etarli  albatta.  Ko`p  hollarda  matematik 
modelning  aniqligi  uncha  aniqlikdan  past  emas  ekan,  fizik  modellashtirishni 
taminlash  uchun  tez  ishlaydigan  eHMlardan  operativ  xotira  hajmi  etarliligi  uchun 
ma`lum  vaqtda  matematik  modelni  tadbiq  etish  imkoniyati  bor.  Xuddi  shu  vaqt 
matematik  model  uchun  xoxlagan  parametrlarni  oson  o`zgartirish  harakteriga  ega, 
analizli  har  tomonlama  va  mukammal  bajara  olishni  imkoniyatini  beradi.[2  ’4] 
shunday  qilib,  loyihalanayotgan  jarayon  sxemasida  (6  –  rasm)  mashinaviy  uslub 
paydo bo`lish bilan protseduraning ko`p saqlash joylari o`zgaradi. 
Birinchi  navbatda  ―modelni  tuzish‖  protsedurada  fizik  modellashtirish 
matematik va ―analiz‖ protsedurasi matematik modellashtirish tadbiq etishga aylandi 
− sistema tengsizligini echish. 
Keyingi 
qadam 
algoritmlash 
protsedurasi 
yo`nalishida 
qilingan 
edi. 
―boshqariluvchi  parametrlarni  o`zgartirish‖.  Parametrlarni  o`zgartirish  maqsadga 

---

yo`naltirish  qila  olindi.  Ba`zi  maqsadli  funktsiyalar  ahamiyatli  ekstimal  strategik 
qidiruviga  tobe,  ―analiz‖  protsedurasini  aniqlash.  SHunday  qilib  eHMda 
rializatsiyalashgan  topshiriqlarda  parametrik  optimizatsiyasi  bor  ekan.  Boshqa 
muhim  topshiriq,  eHMda  keng  echiladigan  texnik  hujjatlarni  to`g‘rilash  topshiriq 
bo`lib chiqdi. Bu topshiriqni echish moshinaviy grafikni rivojlantirishga bog‘liq edi. 
 
Nazorat savollari. 
1. Mashinoviy va nomashinaviy uslublarning loyihalash mohiyati [L2,24 – 25]. 
2. Loyihalashning an`anaviy yaqinlashuvi haqida gapirib bering. 
3. Maketlashtirish uslubini qanday tushinasiz. 
4. ektrementlash jarayoni haqida gapirib bering. 
5. Modellash uslubi haqida siz nimani tushinasiz. 
6. Modellash uslubini tanlashda qaysi asosiy faktorlar ta`sir etadi. 
7. Loyihalash qo`l – hisob uslublarini tushintiring. 
8. Matematik modellash sistemasini qanday tushshinsiz. 
9. Loyihalashning sxema jarayonni ierarxik darajasi haqida gapirib bering. 
10. Texnik hujjatlarni bezashda qaysi topshiriqlarga bog‘liq.