O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

IMO-ISHORA 
 
Badiiy o’qishda asarning g’oyaviy mazmunini,  undagi  tuyg’ulani  tinglovchiga  yetkazishda 
imo-ishoraning  ham  o’z  o’rni  bor.  Imo-ishora  deyilganda  matn  o’qiyotgan  kishining  qo’l,  bosh, 
gavda,  oyoq  harakatlari  tushuniladi.  Imo-ishora  matnda  ifodalangan  narsa,  joy,  holatni  tinglovchi 
ko’z  oldiga  keltiradi.  Masalan:  M.Yusufning  «Yo’qlov»  she'ridagi  quyidagi  bandda  quyidagicha 
imo-ishoralar    qilish mumkin: 
Yurtim, ko’nglingdek keng osmonlaring bor,  
Aytsam ado bo’lmas armonlaring bor.  
O’tmishingni o’ylab og’riydi jonim,  
Ko’ksing to’la shahid o’g’lonlaring bor. 
Birinchi  misrada  «ko’ngil»  so’zida  she'r  o’quvchi  qo’li  o’z  ko’ksiga  olib  kelinsa, 
«osmonlaring bor» birikmasida esa qo’l bilan osmonga ishora qilinadi. Ikkinchi misrada qo’l kafti 
tinglovchi  tomon  ko’rsatilib,  chap  va  o’ng  tomonga  harakat  qildiriladi.  Uchinchi  misrada 
«o’tmishingni o’ylab» birikmasini o’qish jarayonida qo’l orqa tomonga cho’zilsa, to’rtinchi misrada 
qo’l bilan yer ko’rsatiladi. 
Imo-ishorani  amalga  oshirishda  turli  predmetlardan  foydalanish  mumkin.  Kitob,  qalam, 
ro’molcha, ro’mol, stol, stul singari o’quv xonasida mavjud narsalar imo-ishoraning yanada yorqin 
chiqishiga yordam berishi mumkin. 
Dramatik asarlar yuzasidan badiiy o’qish darsimda N-ismli talaba Gulbahor monologini ijro 
etayotib,  ro’moldan  yaxshi  foydalandi.  Gulbahor  monologi  tugashi  jarayonida  talaba  boshidagi 
ro’mol ham sekin yerga tusha boshladi. Ro’molning bir uchi talaba qo’lida. U Gulbahorning hazin 
qo’shig’ini aytib, sekin xonadan chiqa boshladi. Ro’mol polda sudralib, qo’shiq matnidagi tuyg’uni 
har bir talaba qalbiga ko’chirdi 
Uzun, uzun arg’amchi 
Yerda yotsa maylimi? 
Essizgina Asqarjon 
 
: 
Go’rda yotsa maylimi?  
Talaba eshikni ochib, shu zaylda xonadan chiqib ketdi. Hamma talabalar kiprik qoqmay, lol 
bo’lib  qoldilar  Monolog  tugasa  ham,  xuddi  voqealar  davom  etishi  kerakday,  xonada  jimjitlik 
hukmron edi. 
Imo-ishora qo’llashda talabalarda uchrovchi xatolar borki, bularni talabalarga yaxshi uqtirib 
qo’ymoq kerak. Ayrim talabalar she'r o’qiyotib, she'r ohanggiga monand oyog’ini o’ynatib turadi. 
O’g’il bolalar so’z yoki   misrani xotiriga keltira olmasa, qo’lini boshi orqasiga olib borib, boshini 
qashlay boshlaydi.  
  
Qizlar she'r o’qiyotganda esa tugmani, sochni o’ynash singari holatlar kuzatiladi. Bularning 
hammasi talaba she'r o’qish jarayonida o’zini nazorat qilmasligi oqibatida ro’y beradi. 
Ko’rib  o’tilgan  vositalarning  hammasi  bir  she'r  yoki  g’azal,  monolog,  nasriy  asarlardan 
olingan parchani o’qish jarayonida qo’llaniladi. Badiiy o’qishni o’rganish va o’rgatishga qirishgan 
adabiyot  ixlosmandi  vositalar  mohiyatini  chuqur  anglamog’i,  eng  muhimi,  badiiy  matn 
o’qiyotganda ulardan foydalana bilmog’i zarurdir. 

---

 
86