O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi al-xorazmiy nomidagi urganch davlat

2.3. 4-sinfda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish
metodikasi.
Boshlang`ich sinflarda mustaqil ish sifatida o`quvchilarga darslik ichiga uyga vazifalar kiritilgan. 4 – sinf matematika darsligi ichiga uyga vazifa shaklida berilgan 250 ta misol va masalalar kiritilgan. Shundan 165 tasi misol va 85 tasi masala.
Shu misol va masallarni ishlanish usullari va metodikasini ko`rib chiqamiz.
“Raqamlash” mavzusidagi misol va masalalarni ko`rib chiqamiz.
[16;16]

1. 
   356
   

-
189

167

2. 
   637
   

+
274

911

2. 
   807
   

-
358

449

2. 
   421
   

+

64

189

610

5. 
   770
   

-
354

416
[16;16]

Yosh tabiatshunoslar 12 kg massali qovoq va 6 kg massali qovun yetishtirdilar. Qovoq qovundan qancha og`ir? Qovunning massasi qovoqning massasidan necha marta kam?
Yechish: 1) 12 – 6 = 6 (kg) og`ir

2. 
   12 : 6 = 2(kg) kam
   

Javob: 2 marta kam. [16;20]

1. 
   809 – (243 + 127) = 809 – 370 = 439
   

243 809
+ -

127 370

370 439
2) 566 – (681 - 524) = 566 – 157 = 409

681 566
- -

65

524 157

157 409
[16;20]

120 o`quvchi xo`jalikka paxta yig`im- terimida, ulardan 3 marta kam o`quvchi poliz mahsulotlarini yig`ib olishda yordamlashdi.Xo`jalikka hammasi bo`lib nechta nafar o`quvchi yordam bergan?
Yechish: 1) 120 : 3 = 40
2) 120 + 40 = 160
Javob: Xo`jalikka hammasi bo`lib 160 nafar o`quvchi borgan.
“To`rt arifmetik amal va ularning bajarish tartibi” mavzusi ichida berilgan uyda bajariladigan misol va masalalarni ko`rib chiqamiz.
[16;34]
Birinchi kesmaning uzunligi 15 sm, ikkinchi kesmaning uzunligi 5 sm. Birinchi kesma ikkinchi kesmadan necha santimetir uzun? Ikkinchi kesma birinchi kesmadan necha marta qisqa?
Yechish: 1) 15 – 5 = 10( sm) uzun

2. 
   15 : 5 = 3 marta qisqa
   

Javob: 10 sm,3 matra qisqa [16;34]

1. 
   400 – 630 : 8 + 7 x 4 = 400 – 80 + 28 = 320 + 28 = 348
   

2. 
   180 x 3 + 230 x 2 – 200 = 540 + 460 – 200 = 1000 – 200 = 800
   

3. 
   700 – 150 x 4 = 700 – 600 = 100
   

66

4. 
   270+420:6=270+70=340 [16;52]
   

Haydovchi tirkamali yuk mashinasida 12 t g`alla keltirdi. Tirkamada 8 t g`alla bo`r edi. Yuk mashinasining o`zida qancha g`alla bo`lgan?

Yechish: 12 (t) – 8 (t) = 4 (t)
Javob: Yuk mashinasida 4 t g`alla bo`lgan.
[16;291]
Yo`l qurilishiga birinchi kuni 620 t, ikkinchi kun birinchi kundagidan 195 t kam, uchinchi kun ikkinchi kundagidan 86 t kam qum keltirildi.Uchinchi kun necha tonna qum keltirilgan?
Yechish: 1) 620 (t) – 195 (t) = 425(t)

2. 
   425 (t) – 86 (t) = 339 (t)
   

Javob : 339 t keltirilgan. [16;61] Ifodalang:

Minutlarda: 2 soat, 8 soat, 60 s, 4 soat 40 minut
Sekundlarda: 3 min, 9 min, 1 min 10 s

1. 
   2 soat = 120 min, 8 soat = 480 min, 60 s = 1 min, 4 soat 40 min = 280 min
   

2. 
   3 min = 180sek, 9 min = 540 sek, 1 min 10 sek = 70 sek
   

[16 ; 69]

Kitob javonining 4 ta tokchasiga 26 tadan, 3 ta tokchasiga esa 30 tadan kitob taxlangan. Kitob javoniga hammasi bo`lib nechta kitob taxlangan?

67

Yechish: 1) 4 x 26 = 104

2. 
   3 x 30 = 90
   

2. 
   104 + 90 = 194 Javob: 194 ta kitob taxlangan. [16; 69]
   

1. 
   47 so`m 50 tiyin – 18 so`m 75 tiyin = 28 so`m 75 tiyin 47 so`m 50 tiyin
   

-
18 so`m 75 tiyin

28 so`m 75 tiyin

2. 
   5 t 423 kg + 2 t 908 kg = 8 t 331 kg 5 t 423 kg
   

+
2 t 908 kg

8 t 331 kg

[16; 73]

1. 
   275 x 3 = 825
   

255
x

3

825

68

2. 
   326 x 2 = 652
   

326
x

2

652
[16; 77]

G`oz, tovuq va kurka tarozida tortildi. G`ozning massasi 4 kg 950 g, tovuqning massasi g`ozning massasidan 2 kg 130 g kam, kurkaning massasi esa g`oz va tovuqning birgalikdagi massasidan 1 kg 840 g ko`p chiqdi. Kurkaning massasi qancha?
Yechish: 4 kg 950 g – 2 kg 130 g = 2 kg 820 g
Javob: Kurkaning massasi 2 kg 820 g ekan.
[16;77]

1. 
   5023 x 9 + 23601 = 45207 + 23601 =68808
   

1) 5023 2) 45207

x +
9 23601

45207 68808

2) 6 x 24745 – 19805 x 4 = 148470 – 79220 = 69250

1)	24745	2) 19805		3) 148470
	x	x		-
	6	4		79220

69

148470 79220 69250
“Bir xonali songa bo`lish” mavzusi ichiga kiritilgan uyga vazifalar berilgan.
Shulardan quyidagi misol va masalalarni ko`rib chiqamiz.
[16;92]
Qurilgan ko`p qavatli uylarning birida 48 xonadon , ikkinchisida 36 xonadon bor. Yangi yilda 54 xonadon egalari ko`chib kirdi. Yana nechta xonadon bo`sh turibdi ?
Yechish:

1. 
   48+36=85
   

2. 
   85–54=31
   

Javob: 31 ta xonadon bo`sh turgan.

[16;92]

1. 
   10572 : 4 = 2643
   

10572 4

8. 
   2643
   

25
24

017
16
012
12
0

2. 
   20881 : 7 = 2983
   

20881 7
142983

068

70

63

058

56

021
21

0
“Nol bilan tugaydigan sonlarga ko`paytirish” mavzusi ichiga kiritilgan misol va masalalarni ko`rib chiqamiz.

[16;115]
Sutchi ayol har birida 3 litrdan 3 banka sut sotdi. Agar 1 litr sut 700 so`m tursa, bankalardagi hamma sut necha so`m turadi?
Yechish:

1. 
   3 x 3 = 9 (litr)
   

2. 
   9 x 700 = 6300 (so`m)
   

Javob: Hamma sut 6300 so`m turadi.

[16;132]
Tenglamalarni yeching.

1. 
   170 + 540 : x = 260
   

540 : x = 260 – 170

540 : x = 90
x = 540 : 90
x = 6
tek: 540 : 6 = 90

71

90=90

2. 
   100 + x : 40 = 115
   

10. 
    :40=115–100
    

10. 
    :40=15
    

10. 
    = 40 x 15
    

10. 
    = 600
    

tek: 600 : 40 = 15

15=15
[16;143] Jadvalni to`ldiring.

C

8

10

17

93

246

732

37 x C
Javob

C	8	10	17		93	246	732
37x C	37 x 8	37 x 10	37 x	17	37x 93	37 x 246	37 x 732
Javob	296	370	629		3441	9102	27084

[16;170]
Agar a = 306 bo`lsa, 452 x a ifodaning qiymatini toping.

452 x 306 = 138312
452

72

x
306

2712

• 
  000
  

1356
138312

73

Хulоsa
Bitiruv malakaviy ishim kirish, ikkita bob va хulоsadan ibоrat. Bitiruv malakaviy ishimni kirish qismida mavzuning dоlzarbligi, predmeti, maqsadi, оb’yekti, bajarilishi lоzim bo’lgan vazifalari ko’rsatib o’tildi.
Ishning birinchi bobida Boshlang`ich sinf matematika darslarida mustaqil
ishlarini tashkil etishning pedagogik asoslari nazariy jihatdan asosalandi.
Bizningcha o`quvchi birоr matеrialni o`quv faоliyati shaklida o`zlashtiradi, agar unda: birinchidan, mavjud matеrialni o`zlashtirishi uchun ehtiyoj va mоtivatsiya bo`lsa; ikkinchidan, o`quvchining faоliyati yangi o`zlashtirilayotgan matеrialni o`zgartirish va yangi ma’nоviy mahsulni оlish bilan bоg`liq bo`lsa, ya’ni o`rganilayotgan matеrial haqidagi bilimlar bilan bоg`liq bo`lsa. Busiz to`laqоnli insоn faоliyati mavjud emas.
Bitiruv malakaviy ishining ikkinchi bobi Boshlang`ich sinflarda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi (3-4-sinflarda) deb nomlanib u uch banddan iborat. Birinchi bandda Boshlang`ich sinf matematika ta`limida mustaqil ish turlari va ularni tashkil qilish metodikasi ishlab chiqildi. Ikkinchi bandda 3-sinfda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi misol va masalalarni yechish metodikasi bayon qilindi. Uchunchi bandda 4-sinfda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi misol va masalalarni yechish metodikasi bayon qilindi. Menimcha 3-4 sinflarda matematika o`qitishda ta`lim samaradorligini oshirish uchun mustaqil ishlarni tashkil qilish metodikasiga ko`proq etibor berish kerak.
Men bu bitiruv malakaviy ishimni yozish jarayonida bir necha pedagоgik metоdik adabiyotlarni tahlil qildim va o’zimning nazariy bilimlarimni оshirdim. Kelgusi pedagоgik faоliyatimda mustaqil ishlarni tashkil qilishda hamda misol va masalalarni yechishga o’rgatishda ushbu nazariy bilimlardan samarali fоydalanishni o’z оldimga maqsad qilib qo’ydim.

74