Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻ

Tabiiy ofat haqida ma’lumotlar,turlari.

Vatanimiz hududlarida tabiiy ofatlarning turli ko’rinishda vujudga kelishi, hududlarning tabiiy tuzilishi bilan bog’liqdir. Har bir tabiiy ofat sodir bo’lish joyi, sababi, ko’lami, u bilan bog’liq bo’lgan moddiy zarar va boshqa xususiyatlari bilan ajralib turadi. Hozirgi vaqtning eng muhim vazifalaridan biri-tabiiy ofatlarni hosil bo’lishi va rivojlanishini prognoz qilish, oldindan davlat organlari va aholini yaqinlashib kelayotgan ofatdan ogoh etishdan iboratdir. Respublikamiz hududlarida uchraydigan tabiiy ofatlarning hosil bo’lishida geofizik, geologik, gidrogeologik, atmosfera va boshqa omillar asosiy o’rinni egallaydi. Ular oqibatida hayot xavfsizligi buziladi, insonlar nobud bo’ladi, xalq xo’jaligi ob’ektlariga turli darajada moddiy zarar yetkaziladi.

Geofizik omillar - yerning fizik xususiyati (magnit, elektr, gamma faollik, issiqlik va b.) natijasida yuzaga keladigan turli noxush vaziyatlar majmuasini sodir etadi. Geologik omillar - yerning paydo bo’lishi bilan bog’liq yechimlarini ta’minlab beradi. Gidrogeologik omillar - yer ichki va yuzasidagi suvlar (gidrosfera) ta’sirida bevosita yuzaga keladigan noxush vaziyatlar tushuniladi. Atmosfera omillari - yerning atmosfera qatlamidagi o’zgarishlar (iqlim, ob - havo, ifloslanish, ozon qatlami va b.) natijasida xavfli holatlar paydo bo’lishiga olib keladi.

Respublikamiz hududlarida har to’rttala guruhga taalluqli xavfli halokat va jarayonlar uchrab turadi. Ulardan zilzila, ko’chki, o’pirilish, suv bosish va sellar ko’proq uchraydi. Keyingi vaqtlarda olinayotgan ma’lumot va olib borilayotgan tadqiqot ishlari va kuzatuv natijasida yildan-yilga cho’l hududlarida tuproqning yemirilish kabi tabiiy ofatlar ortib borayotganligi kuzatilmoqda.

Zilzila - tabiatda sodir bo’ladigan eng xavfli hodisalarning biri bo’lib yuzaga keladigan iqtisodiy zarar va insonlar halokati bo’yicha tabiiy ofatlarning ichida birinchi o’rinni egallaydi. Zilzilani qayd qilish bundan to’rt ming yil avval boshlangan bo’lib, shu vaqt mobaynida 671 ta halokatli zilzilalar qayd qilingan. Shulardan 82 tasi XX asrga to’g’ri keladi. Zilzilalarning davriyligiga e’tibor beradigan bo’lsak bir yilda 8 balli (Rixter shkalasi bo’yicha) zilzila bitta; 7 dan 7,9 balli - 18 ta; 6 dan 6,9 balli - 120 ta bo’lishi kuzatilgan. Nisbatan kuchsiz bo’lgan zilzilalar ko’proq uchraydi, ya’ni 3 - 4 balli zilzila bir yilda 49 mingtagacha bo’lishi aniqlangan. Zilzilaning hosil bo’lish sabablari turlicha bo’lib, hozirgi vaqtda mukammal o’rganilgan bo’lishiga qaramay, zamonaviy ilm-fan taraqqiyoti qachon, qayerda, qanday kuchlanishda yer silkinishi bo’ladi degan savolga hamon to’liq javob berolmayapti. Ilmiy ma’lumotlarga asoslanadigan bo’lsak, seysmik faollik kuzatiladigan joylarda zilzilalar ma’lum qonuniyat asosida bo’lib, o’z davriyligiga ega ekanligiga amin bo’lamiz.

3.