O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti



Download 1,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/90
Sana14.08.2021
Hajmi1,52 Mb.
#147582
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   90
Kerr effektini suyuqlikda ko’rsatuvchi qurilma. 
Kerr  yacheykasiga  suyuqlik  (m:  nitrobenzol)  solingan  elektr  maydon 
bo’lmasa, nur A va P perpendikulyar bo’lganda o’tmaydi. Agarda shu holda elektr 
maydoni  ulansa  nur  o’tadi,  ya’ni 

=  L(n
o
  -  n
e
)  =  K
2
  L  E
2
  yo’llar  farqi  yuzaga 
keladi.   L – masofa. 
 
 
 





2
= 2VE
2
       V = K
2
/

 - Kerr  doimiysi. 
 
Bu  hodisaga  sabab,  suyuqlik  molekulalarining  turli  yo’nalishlar  bo’yicha 
turlicha qutblanishidir. Bu jarayon inersiyasiz 10
-10
 s da yuz beradi. Shuning uchun 


54 
 
u  ideal  yorug’lik  zatvori  bo’lib  xizmat  qilishi  mumkin.  (ovoz  yozishda,  ovoz 
eshittirishda,  tez  fotografiyada  va  kinoda  yorug’lik  tarqalishini  o’rganishda  va 
hakazolarda).  Bundan  tashqari  optik  lokasiyada,  optik  telefonda,  mashinalar 
faralariga  qutblagich  qo’yib,  qarama-qarshi  yo’nalishda  kelayotgan  avtomabil 
chiroqlarini  o’zaro  perpendikulyar  tekislikda  qutblash  mumkin.  Natijada 
haydovchilar ko’zi qamashmaydi.  
 
Magnit  maydoni  ta’sirida  qutblanish  tekisligining  buralishini  Faradey 
aniqladi va unga Faradey effekti deyiladi. Bu esa optik va magnit hodisalar bog’liq 
ekanini ko’rsatuvchi dalildir. 
 
Keyingi  yillarda  yorug’likni  qutblash  uchun  qutblagichlar  keng 
ishlatilmoqda.  Qutblagich  qalinligi  0,1  mm  ga  yaqin  bo’lgan  shaffof  polimer 
plyonka bo’lib, unda ko’plab mayda sun’iy kristalchalar – qutblovchilar, masalan, 
gerappatit  kristalchalari  (yod  ximin  sulfati)  bo’ladi.  Gerappatit  barcha 
kristalchalarining  optik  o’qlari  qutblagich  (polyaroid)ni  tayyorlashda  bir 
yo’nalishda  orentirlanadi.  Qutblagich  plyonkasi  unchalik  qimmat  emas,  juda 
elastik,  yuzi  katta,  ko’rinuvchi  yorug’likning  barcha  to’lqin  uzunliklarini  deyarli 
birday (juda oz) yutadi. 
 
Quyosh  nuridan  fotosintezda  foydalanilishi  ma’lum,  lekin  tushayotgan 
quyosh  nurining  atiga  5%  ni  bevosita  fotosintezga  sarflanadi  (bahorgi  bug’doy 
uchun  3,26%,  kartoshka  uchun  3,02%,  makkajuxori  uchun  2,35  va  h.k). 
O’simliklarning  organik  massasi  fotosintez  jarayonida  to’planadi,  shuning  uchun 
q/x  ekinlarining  hosildorligini  oshirish  uchun  quyosh  energiyasidan  foydalanish 
koeffisentini  oshirish  zarur.  Buning  uchun  sun’iy  yorug’lik  berish  kerak.  Bunda 
o’simliklar  karbonat  angidrid  bilan  boyib  ildizdan  suyuq  ozuqa  berilgani  holda 
sun’iy  ravishda  qo’shimcha  yoritiladi.  Yorug’lik  teri  qatlamiga  ham  ta’sir  qiladi. 
Ko’rinadigan  va  infroqizil  nurlar  asosan  terining  sirtini  qizdiradi.  Ultrabinafsha 
nurlar  tashqi  qatlamda  fotokimiyaviy  reaksiyani  vujudga  keltiradi,  buning 
natijasida qo’ng’ir pingment hosil bo’ladi (kuyish), bu pingment melanin deyiladi 
va  ultrbinafsha  nurlarni  kuchli  yutib,  organizmni  ularning  haddan  tashqari 
ta’siridan  saqlaydi.  Ultrabinafsha  nurlarning  kuchsiz  (normal)  ta’siri  organizmga 
foydali  ta’sir  ko’rsatadi,  u  yuqumli  kasalliklarga  qarshilik  ko’rsatadi  va  modda 
almashinuvini yaxshilaydi. 
 
Odam,  hayvon  va  o’simliklar  uchun  yorug’lik  zarurdir,  uning  etmasligi 
organizmning  normal  faoliyatini  buzadi.  0,28  mkm  dan  qisqa  to’lqinli 
ultrabinafsha  nurlar  kuchli  baktrisid  ta’sirga  ega.  Bundan  binolarning  havosini 
tozalash,  sutni  stirlizasiya  qilish  va  h.k  larda  ishlatiladi.  Bu  nur  kvars  lampalar 
yordamida  hosil  qilinadi.  Yerga  etib  keladigan  quyosh  nurlarida  0,29  mkm  dan 
qisqa  to’lqinli  nurlar  bo’lmaydi,  chunki  bu  nurlarni  atmosferaning  yuqori 
qatlamlari (12-50 km) ozan  batamom yutib qoladi. 
 
Infroqizil  nurlar  ilonlar  hayotida  muhim  ahamiyatga  ega.  Ilonlarda  ko’rish, 
eshitish hid bilish zaif, lekin infraqizil nurlarni o’tkir qabul qiladi. Ilonning boshida 
ko’zlari  bilan  burun  orasida  ikkita  chuqurcha  bo’lib,  ularda  o’ziga  xos 
«termolakatorlar» - infroqizil nurlarga sezgir organlar bo’ladi. Bu yordamida turli 
mayda  qushlar  va  hayvonlardan  kelayotgan  zaif  issiqlik  nurlanishlarni  ham  tutib 


55 
 
oladi  va  ularning  turgan  joylarini  aniqlaydi.  Shuning  uchun  qorong’ida  ham  ilon 
o’z  o’ljasiga  aniq  tashalanadi.  1  yilda  quyosh  nuri  ta’sirida  450  milliard  tonna 
organik modda hosil bo’ladi.
 
 
Elektronmagnit  nurlanish  eletr  zaryadlarining  xususan  moddaning  atomlari 
va molekulalari tarkibiga kiruvchi zaryadlarning tebranishi sabali bo’ladi. Masalan, 
molekulalar  va  atomlarning  tebranma  va  aylanma  harakati  infroqizil  nurlanishni, 
atomda  elektronlarning  muayyan  ko’chishlari,  ko’rinadigan  va  infroqizil 
nurlanishni,  erkin  elektronlarning  tormozlanishi  esa  rentgen  nurlanishni  va  h.k 
larni vujudga keltiradi. 
 
Tabiatda  elektromagnit  nurlanishning  eng  keng  tarqalgan  turi  issiqlik 
nurlanishidir.  Bu  nurlanish  moddaning  atomlari  va  molekulalarining  issiqlik 
harakati  energiyasi  hisobiga,  ya’ni  modda  ichki  energiyasi  hisobiga  bajariladi  va 
shuning  uchun  nurlanayotgan  jismning  sovushiga  olib  keladi.  Issiqlik  nurlanish 
absolyut noldan boshqa har qanday temperaturada bo’ladi va tutash spektrga ega. 
Har qanday jism nur chiqarish bilan nur ham yutadi. Shu sabali issiqlik muvozanati 
o’rinlidir. 

 
Jismning  nur  chiqarish  qobiliyati    Re  deb  (uni  ba’zan  energetik 
yorqinlik  deyiladi),  jism  sirtining  1  sek  da  chiqaradigan  energiya  kattaligiga 
aytiladi (j/ m
2
s).   
                Har qanday temperaturada o’ziga tushgan nurni to’la yutuvchi jismlarga 

Download 1,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   90




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish