O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Normativ shartnomalar
Normativ shartnoma ham huquqning manbai (shakli) hisoblanadi. 
U normativ-huquqiy aktga o’xshasa ham, lekin tashkil topish xususiyatlariga qarab, 
undan farq qiladi. 
1
Odilqoriyev H. T. O’zbekiston Respublikasida qonun chiqarish jarayoni. Toshkent, «O’zbekiston», 1995, 39-bet. 

---

154 
Normativ shartnomalar ayniqsa xalqaro huquqda katta ahamiyatga ega. Normativ 
shartnomalarga kiruvchi xalqaro shartnomalar ham muhim ahamiyatga egadir. 
Xalqaro shartnoma - ikki yoki undan ortiq davlatlar o’rtasida tuziladigan, ularning 
huquq va majburiyatlarini o’rnatadigan, o’zgartiradigan yoki bekor qiladigan bitimdir. 
Shartnomalar - norma o’rnatadigan (masalan, yadroviy qurollarni tarqatmaslik haqidagi 
shartnoma) yoki ta’sis qiluvchi (masalan, Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi haqida) bo’lishi 
mumkin. 
Huquqning manbalari haqida yana shuni ta’kidlab o’tish lozimki, huquqning tarixiy 
rivojlanish davrida shunday hollar ham uchrab turadiki, bunda huquqiy doktrina va 
g’oyalar ham huquqning manbai hisoblangan. Musulmon huquqida esa, diniy matnlar, 
aqidalar huquqning manbai bo’lib hisoblanadi. Musulmon huquqining quyidagi asosiy 
manbalari mavjud: Qur’on, Sunna, ijmo’, qiyos. 
1) Qur’on (arab. - qiroat, o’quv)da islom aqidalari, e’tiqod talablari, huquqiy va 
axloqiy normalar o’z ifodasini topgan. 
Qur’on 114 sura (tizma)dan iborat bo’lib, undagi axloqiy va huquqiy normalar 
keyinchalik shariat (to’g’ri yo’l, qonunchilik)ga asos qilib olingan. 
Musulmon huquqining ikkinchi manbai Sunnadir. 
2) Sunna (arab. - odat, an’ana) - Muhammad payg’ambarning so’zlari, ishlari va 
xatti-harakatlari. Sunna haqidagi rivoyatlar hadis (rivoyat)larda berilgan va ular to’plam 
qilingan. 
3) Ijmo’ (arab. - yakdillik bilan qabul qilingan qaror) Qur’on va hadislarda aniq 
ko’rsatma berilmagan huquqiy masalani hal etishda faqih (qonunshunos) va mujtahid 
(intiluvchi)lar to’planib, yagona fikrga kelgan holda fatvo berishi (hukm chiqarishi). 
4) Qiyos (arab.- taqqoslash) 
Qur’on va Sunnada berilmagan biror huquqiy masala, ulardagi shunga o’xshash 
masala bo’yicha berilgan ko’rsatmaga taqqoslash yo’li bilan sharh etiladi. 

---

155