|
Retsipiyentlar ongidagi jarayon
Odatda OAV tomonidan taqdim etiladigan har qanday axborot auditoriya tomonidan bevosita oʻzlashtiriladi, uning ongiga joylashadi, dinamik tarzda oʻzgarib turadigan aniq voqealar va faktlardan tashkil topuvchi mavjud holat haqidagi yaxlit tasavvurni uygʻotadi.
Axborot texnologiyalarining misli koʻrilmagan taraqqiyoti, xususan, global internet tarmogʻi shu paytgacha kishilar ongida shakllanib kelgan anʼanaviy ommaviy axborot vositalari koʻlamini mutlaqo kengaytirib yubordi.
Har qanday media kontent tarkibidagi axborot – soʻz va iboralar, grafikalar, ovoz yoki videotasvirlar vositasida retsipiyent ongiga kirib, oʻrnashib oladi. Natijada oʻquvchi xotirasida maʼlum bir voqeaning aksi, predmetning obrazi yoki alohida hududning imiji hosil boʻladi.
Eʼtiborli jihati shundaki, til imkoniyatlari imij bilan bogʻliq kommunikatsiya jarayonlari, yaʼni PR, reklama va jurnalistika amaliyotida beqiyos oʻringa ega. Shu oʻrinda rus olimi V.Taranov qayd etganidek, odamlar tasavvuridagi har qanday hudud imiji asosan OAV tarqatgan xabarlar asosida shakllanadi
Xorijiy va milliy ommaviy kommunikatsiya vositalarida Oʻzbekistonning yangi qiyofasi, uning obrazi, imijini shakllantirishga qaratilgan xilma-xil maqola, sharh, suhbat va hokazo matbuot materiallarini atroflicha oʻrganish, tadqiq va tahlil qilish ham ijtimoiy-siyosiy, ham maʼnaviy-maʼrifiy, ham milliy-psixologik jihatlardan alohida ahamiyatga egadir. Biroq, shuni ham eʼtiborga olish zarurki, odamlar salbiy axborotni qiziqish bilan va tezroq qabul qiladilar, ijobiy axborotga esa nisbatan eʼtiborsiz munosabatda boʻladilar. Psixologlar bu haqda juda koʻp tadqiqotlar olib borganlar.
Stereotip va freymlar
Rossiyalik olimlar T.Glushkova hamda O.Zayseva bildirgan fikrga koʻra, obyektning media obrazini yaratishda stereotip va freym kabi kognitiv strukturalardan foydalanish maqsadga muvofiq boʻladi.
Stereotip definitsiyasiga taʼrif beradigan boʻlsak, u biron bir narsa, predmet yoki bizning holatimizda mamlakat, yaʼni Oʻzbekiston obrazi bilan bogʻliq barqaror, oʻzgarmaydigan, soddalashtirilgan, sxematik tushunchani oʻz ichiga oladi.
Stereotiplar amaliyotda salbiy yoki ijobiy boʻladi. Albatta imijni yuksaltirishda ijobiy stereotiplardan samarali foydalanish mumkin boʻladi.
Freym esa – aniq bir maʼno yuzasidan oʻzaro birlashib ketadigan semantik munosabatlardan tashkil topadi. U nazariy jihatdan modellashtirilayotgan obyekt haqidagi tasavvurlar va bilimlarni tartibga solishda qoʻl keladi.
Biz ushbu tadqiqot jarayonida OAV tomonidan shakllanayotgan tasavvurlarni mavzularga qarab tasniflashga harakat qilamiz. Shu jarayonda ularning maʼno-mazmun jihatidan bir-biriga oʻzaro yaqin boʻlgan freymlarni hosil qilishi kuzatiladi.
Tadqiqot materiali sifatida AQSH, Britaniya va Rossiya ommaviy axborot vositalarida eʼlon qilingan maqolalardan foydalaniladi.
Oʻzbekistonning turizm salohiyati bilan bogʻliq maʼlumotlar New York Times gazetasida quyidagi shaklda oʻz aksini topadi: “Agar siz Ipak yoʻli boʻylab sayohat qilishni orzu qilgan boʻlsangiz, uni amalga oshirish uchun qulay vaqt keldi. Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin oradan 25 yildan ortiq vaqt oʻtib, sobiq sovet respublikasi boʻlgan Oʻzbekiston nihoyat oʻzining qayta qurish davrini boshdan kechirmoqda. Aynan shu yerda tarixiy yoʻlning ajoyib maskanlari joylashgan”.
Bunda amerikalik jurnalist Oʻzbekistonning qadimiy Buyuk Ipak yoʻli bilan bogʻliqligi stereotipidan foydalangan.
BBC ushbu mavzuda uzatilgan materialda quyidagicha yozadi: “Oʻzbekiston butun dunyo ziyoratchilarining manzili, yaʼni ikkinchi Makkaga aylanishga intilmoqda. Markaziy Osiyoning eng koʻp aholiga ega boʻlgan ushbu mamlakatida, Samarqand va Buxoro kabi mashhur Ipak yoʻli shaharlarida yaxshi saqlangan masjid va ibodatxonalar bor.”
Koʻrinib turibdiki, britaniyalik muxbir Oʻzbekistondagi qadimiy shaharlarni musulmon olamidagi eng mashhur shahar hisoblangan Makkai madina bilan taqqoslaydi. Shaharlarni esa ziyoratchilar talpinadigan maskan sifatida freymlaydi.
TASS axborot agentligi xabarida Peterburg shahrida Oʻzbekistonning madaniy yodgorliklarini asrash boʻyicha butunjahon kongressi tuzilganligi qayd etiladi. Rossiyalik jurnalist oʻzbek madaniyati merosining butun dunyo boʻylab yoyilib ketganligiga eʼtiborni qaratadi.
Oʻzbekistondagi iqtisodiy islohotlar haqida ham bir-biriga mazmunan yaqin boʻlgan maqolalarni kuzatish mumkin.
Vashingtondagi Brukings instituti tomonidan eʼlon qilingan “Oʻzbekiston qanday qilib ochiq iqtisodiyotga aylanmoqda” sarlavhali maqolada shunday yoziladi: “Oʻzbekiston ikki yildirki bozor iqtisodiyotiga yoʻnaltirilgan keng koʻlamli islohotlar dasturini amalga oshirmoqda. Hukumat mamlakat iqtisodiyotiga uchta asosiy oʻzgartirish kiritmoqda: buyruq va boshqaruvga asoslangan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga oʻtish; davlat sektori ustuvor boʻlgan iqtisodiyotdan xususiy sektorni rivojlantirishga yoʻnaltirilgan iqtisodiyotga oʻtish; va yopiqlik va yakkalikdan hamkorlikka moyillik va ochiqlikka chiqish. Ushbu islohotlar tobora oʻsib borayotgan tashqi nomutanosibliklar va ishsiz yoshlar soni hamda bu muammolarni xususiy sektor rivojlanishi evaziga yaratiladigan ish oʻrinlarisiz hal qilib boʻlmaydigan boʻlgan bir davrda amalga oshirilmoqda.”
Reuters agentligining Jahon banki maʼlumotiga tayangan holda tarqatgan xabarida Oʻzbekiston biznes yuritishni yengillashtirish borasida 2017 yilda dunyo boʻyicha birinchi 10talikka kirgan.
Xabarda, xususan, korxonalarni roʻyxatdan oʻtkazish, qurilishga ruxsat olish, investitsiyalarni himoyalash, elektr taʼminotiga ulanish kabi jarayonlarning soddalashtirilganligi eʼtirof etiladi.
Britaniyalik jurnalist bu bilan Oʻzbekistonning biznes sohasida erkinlashayotgan mamlakat sifatidagi mediaobrazini yaratishga harakat qiladi.
RIA Novosti axborot agentligi xabarida taʼkidlanishicha, endilikda chet el fuqarolari Oʻzbekistonda xorijiy investitsiyalar evaziga barpo etiladigan korxonaning asoschisi maqomini olishlari mumkin Shuningdek, bunday investorlarga uch yilga moʻljallangan koʻp marotabalik viza yengillashtirilgan tarzda beriladi.
Bu bilan rossiyalik jurnalist Oʻzbekistonda yangi iqtisodiy islohotlar joriy etila boshlaganligini qayd etadi. Yuqoridagi kabi misollarni juda koʻplab keltirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
