O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Quyosh sistemasining tuzilishi to’g’risidagi tasavvurlarning rivojlanishi.
Olamning qanday tuzulganligi xaqidagi tasavvurlarning rivojlanishi tarihi juda qadimdan boshlangan. Qadimda ajdodlarimiz tabiat va uning hodisalarini tushuntirishga ojizlik qilib, Olamni butun jismlarining harakatlarini boshqaruvchi g’ayri-tabiiy kuch bor deb ishonar edilar. Olam ham aynan shu kuch tomonidan yaratilgan degan fikrda edilar.

Qadimda ko’p yillar davomida Quyoshni va Oyni hudo deb qarab, ularga sig’inar edilar. Hususan Quyoshga Misrda Ra hudosi deb, yunonlar esa Gelios hudosi deb unga sajda qilar edilar.

Olam tuzulishi xaqidagi dastlabki tasavvurlar juda sodda bo’lib, ularda Yer va Osmon bir-biriga qarama-qarshi quyilar edi. Odamlar Yerni tekislik ko’rinishida osmonni esa-yulduzlar “mihlangan” gumbaz sifatida tasavvur qilar edilar.

Eramizdan oldin IV asrda mashhur grek astronomi Aristarh Samosskiy tomonidan Yerning shar shaklida ekanligi isbotlangach, kishilar ongida Koinotning markazida qattiq Yer shari joylashib, uning atrofida yulduzlari bilan qattiq osmon joylashadi va aylanadi degan tasavvurlar xukmronlik qilardi (23-rasm).

Eramizning II asrida taniqli aleksandriyalik astronom Klavdiy Ptolemey, Olam tuzulishining geosentrik (ya’ni markazida Yer turadigan) sistemasini maydonga tashladi. Bu nazariyaga ko’ra, Koinotning markazida Yer turib, boshqa planetalar, jumladan Quyosh, uning atrofida I-rasmda keltirilgan tartib bilan aylanadi. Bu ta’limotga ko’ra eng so’nggi sferada yulduzlar, Yerdan bir xil masofada joylashib, uning atrofida aylanadi.

Biroq vaqt o’tishi bilan planetalar harakatlarini o’rganish, sayyoralarning yulduzlar fonida kuzatiladigan murakkab harakatlarini bu nazariya bo’yicha tushuntirishni qiyinlashtirib bordi. Oqibatda, bu zanariy Olam tuzulishini to’g’ri aks qila olmasligi aniq ko’rina boshlagach, uni kuzatish natijalariga mos, yangi nazariya bilan almashtirish extiyoji tug’ildi.