O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

15.7. Davlat budjetining xususiyatlari
Har qanday davlat o‘z oldidagi vazifalarini muvaffaqiyatli
hal etishi, funksiyalarining samarali bajarilishi uchun moddiy-
moliyaviy negizga, zaminga ega bo‘lishi kerak. Ushbu mablag‘-
larning maqsadlarini ko‘zda tutuvchi huquqiy hujjat — davlat
budjetidir. Inglizcha budget atamasi pul solingan chemodan, qop
ma’nosini anglatadi va davlat ehtiyojlari uchun zarur mablag‘larni
ifodalaydi.
Davlat budjeti — davlat moliyaviy tizimidagi asosiy bo‘g‘in,
yetakchi moliyaviy kategoriyadir. Budjet orqali moliyaviy resurslar

---

286
safarbar etiladi va sarf-xarajat qilinadi hamda u asosiy moliyaviy
tushunchalar (soliqlar, davlat krediti, davlat xarajatlari)ni o‘zaro
birlashtiradi.
Davlat budjeti qonun kuchiga ega bo‘lgan, qonun chiqaruvchi
organ — Parlament tomonidan qabul qilinadigan, kelgusi yil
uchun mo‘ljallangan asosiy moliyaviy rejadan iborat. Davlat
budjeti o‘z iqtisodiy-moddiy mazmuniga ko‘ra, davlatning
markazlashtirilgan pul mablag‘lari tashkil topishi va foydalanilishi
shaklidan, ijtimoiy mohiyati jihatidan esa milliy daromadni
taqsimlash vositasidan iborat.
Davlat budjetida — davlat pul mablag‘lari (shu jumladan, davlat
maqsadli jamg‘armalari mablag‘lari)ning markazlashtirilgan
jamg‘armasi bo‘lib, unda daromadlar manbalari va ulardan tushum-
lar miqdori, shuningdek, moliya yili mobaynida aniq maqsadlar
uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfi yo‘nalishlari va miqdori
nazarda tutiladi.
Davlat budjeti mamlakat iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi,
davlat va jamiyat taraqqiyotini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respub-
likasi budjet tizimi ikki bo‘g‘inli bo‘lib, respublika budjeti va mahalliy
budjetlardan tashkil topadi. Respublika budjeti va budjetdan tashqari
davlat fondlari budjetlari respublika qonuni tarzida Oliy Majlis
tomonidan, mahalliy budjetlar esa tegishli mahalliy davlat hokimiyati
organlari tomonidan tasdiqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi budjeti
hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari budjetlari yig‘indisidan
O‘zbekiston Respublikasining konsolidatsiyalashgan (yig‘indi) budjeti
yuzaga keladi.
Budjet tizimi amal qilishi umumiy tamoyillarga asoslanadi. Ana
shunday umumiy tamoyillar qatoriga quyidagilarni kiritish
mumkin:

budjet tizimlarining yagonaligi;

budjetlar mustaqilligi;

turli darajadagi budjetlar daromadlari hamda xarajatlarining
o‘zaro ajratilganligi;

budjetda daromadlar va xarajatlarning to‘liq aks ettirilishi;

budjet mablag‘laridan samarali va tejamli foydalanilishi;

budjet ko‘rsatkichlarining ishonchliligi;

oshkoralikning ta’minlanishi;

budjet mablag‘larining maqsadli va aniq yo‘naltirilganligi kabilar.

---

287
Demokratik, huquqiy davlatlarda budjetning muvozanatlan-
ganligi, undagi ko‘rsatkichlarning ishonchliligi, oshkoralikning
ta’minlanishi eng muhim tamoyillardan sanaladi.