O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

a) Joriy depozitdagi
pul egasining talabiga binoan darhol qaytarib
beriladi. Bunday pul hisob varag‘i muhlatsiz hisob varag‘i deyiladi.
b) Muhlatli depozitga
qo‘yilgan pul uning egasiga xohlagan vaqtda
emas, ma’lum vaqtdan, masalan, bir yildan so‘ng va bankni barvaqt-
roq ogohlantirilgandan so‘ng qaytariladi.
Depozitdagi pulni naqd pulga aylantirib olish mumkin, lekin bunga
har doim ham zarurat bo‘lavermaydi, chunki depozitdagi mablag‘
hisobidan chek berish va shu chek orqali kerakli narsani xarid qilish
mumkin. 
Chek — pulning o‘rinbosari
, u to‘lov vositasi sifatida qabul
qilinadi, masalan, televizor yoki avtomashina sotib olinganda. Bundan

---

1 0 2
tashqari, depozitdagi pulni bir hisob varag‘idan boshqasiga o‘tkazib
qo‘yish bilan ham to‘lov operatsiyasi bajariladi. Masalan, bir firma
boshqasidan metall sotib oladi. Bunda xaridor firmaning «Paxta
bank»idagi puli sotuvchi firmasining «Biznes bank»dagi hisob varag‘iga
o‘tkazib qo‘yiladi. Bu bilan ora ochiq bo‘ladi.
Bank xizmatidan foydalanib o‘z ishini bitiruvchilar 
bank mijozlari
deb yuritiladi. Bular jumlasiga firmalar, davlat idoralari, jamoat
tashkilotlari, fuqarolar, chet elliklar kiradi. Ularning pulini bank kerakli
joyga o‘tkazib beradi.
Bank 
bir to‘lovni ikkinchi to‘lov bilan qoplash
ishini ham ado
etadi. Agar «A» firma «B» firmadan 2 million so‘m qarz bo‘lsa, o‘z
navbatida «A» firmadan «D» firma 2 million qarz, deylik. Bank «D»
firmaning puli bilan «A» firmaning qarzini qoplaydi. Bunday ishni
bajarish 
kliring operatsiyasi
deyiladi.
Banklar o‘z mijozlariga 
kredit kartochkalari
beradi. Shu kartochka
naqd pul yoki chek o‘rniga o‘tadi. Òovar xarid etilganda uning haqi
kredit kartochkasida ko‘rsatilgan puldan chegirib olinadi, mijozning hisob
varag‘i turgan bankdan savdo firmasining hisob varag‘i bor bankka o‘tkazib
qo‘yiladi. Bular O‘zbekistonda plastik kartochkalar nomini olgan.
Banklar o‘z mijozlariga qulaylik yaratish uchun