lar va ko‘ndalang-targ‘il muskul hujayradagi qisqaruvchanlik vazifasini
bajaradigan tolalar ham hujayralaming maxsus organoididir.
Hujayra ichida ikki xil kiritmalar bo‘ladi:
1)
trofik kiritmalar oqsil moddalar, yog‘, glikogen, vitaminlardan iborat
bo'lib, hujayralaming sitoplazma qismida to'planadi va ularni oziqlanti-
rish uchun xizmat qiladi; 2) ekskretor va pigment kiritmalar yoki tanadan
chiqib ketadigan kiritmalar.
H ujayralam ing m itoz
usulida bo'linishidan hosil bo'ladigan qiz
hujayralarda xromosomalar soni doimo bir xil turadi. Mitoz usulida bo'linish
qonuniyatlari barcha hujayralar uchun umumiydir. Jumladan, odamning
somatik hujayralarida xromosomalar 46 ta bo'lsa, jinsiy hujayralarda ular
soni ikki baravar kam. Ammo ikki jinsiy hujayra bir-biri bilan qo'shilganda
odamning umumiy xromosom alar soni 46 ta bo'ladi. Shunday qilib,
urug'langan jinsiy hujayraning organizmning shakllanishi bilan tugaydi-
gan to'xtovsiz ko'payishi boshlanadi. Xromosomalar DNK (dezoksiribo-
nuklein kislota) va giston oqsilidan tuzilgan. Irsiy xususiyatlar DNK dan
hosil bo'lgan xromosoma bo'lakchalari (genlar) orqali o'tadi. Genlarda
qoliplardagi kabi informatsion RNK (ribonuklein kislota) sintez qilinadi.
RNK yadrodan hujayra sitoplazmasiga o'tib, oqsil sintezi uchun kerak
bo'lgan genlar strukturasining xususiyatlarini yetkazadi. Hujayralarda oqsilli
strukturaga ega bo'lgan fermentlar bo'ladi. Har bir gen informatsion
RNK orqali bitta ferment sintezini boshqaradi va shu ferment orqali
hujayra funksiyasiga ta’sir ko'rsatadi. Shunday qilib, hujayra funksiyasi,
oqsil sintezi va irsiy belgilarni o'tkazish DNK — RNK ferment sistemasi
ishtirokida bo'ladi. Hozircha qaysi gen qanday belgilarni o'tkazishi aniq
emas.
T o ' q i m a l a r — tarixan shakllangan hujayra va hujayrasiz modda
lar b o 'lib, tuzilishi, shakli, vazifasi va rivojlanishi jihatidan bir xil
sistemalardan iborat. To'qim alar nerv sistemasi vositasida tashqi va ichki
muhit bilan bog'langan holda faoliyat ko'rsatadi. Shunday qilib, evolutsion
taraqqiyot davomida organizm da tashqi va ichki muhitga moslangan
to'qim alar paydo bo'ladi. Bu xildagi to'qim alar organizmda moddalar
almashinuvi va uni muhofaza qilish vazifalarini bajarishga moslashadi.
Maxsus to'qim alar (muskul va nerv to'qim alari) ham mavjud. Muskul
to'qimalari organizmni harakatga keltirishga xizmat qilsa, nerv to'qim alari
ularni o 'z a ro funksional birlashtiradi, tashqi m uhit bilan aloqasini
ta’minlaydi.
Shunday qilib, odam organizmi to 'rt xil to'qim adan tashkil topgan: 1)
sirtqi (qoplovchi) yoki epiteliy to'qimasi; 2) ichki yoki biriktiruvchi to 'q im a ^ -
3) muskul to'qim asi; 4) nerv to'qim asi.
;
Download
Do'stlaringiz bilan baham: