O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

E s l a t m a : jadval N. К. Lisenkov, V. I. Bushkevich, M. G. Priveslaming «Odam
anatomiyasi» darsligidan olindi.
ular og'irligi o 'rtach a 55 kg. Ayollar tanasi erkaklar tanasiga qaraganda 
uzunroq, q o 'l va oyoqlari esa kaltaroq, yelkalar uzunligi qisqaroq, 
gavdasining pastki qismi (chanoq bo'lagi) kengroq, ya’ni kattaroq bo'ladi. 
K o'krak qafasi erkaklarga nisbatan kalta va torroq, qorinlari kattaroq, 
erkak m uskulining jami og'irligi gavda umumiy og'irligining 40% ini, 
ayollarda 32% ini tashkil qiladi. Shuning uchun ayollar erkaklarga 
qaraganda birm uncha kuchsizroq bo'ladi. Bundan tashqari, ayollar terisi 
kam tukli b o 'lib , to'qim alari va sut bezlari juda yaxshi rivojlangan. 
Erkaklar terisi esa sertuk (ayniqsa, yuzda), dag'alroq, sut bezlari qoldiq 
sifatida bo'ladi.
Y o s h x u s u s i y a t l a r i .
Yangi tug'ilgan chaqaloq gavdasining 
shakli va uning hajmi o'rta yashar odamning gavdasidan keskin farq 
qiladi. Chaqaloq bo'yining uzunligi 50 sm, og'irligi 3250— 3500 g bo'lib, 
kallasi bo'yining 1/4 bo'lagiga (kattalarda esa 1/7— 1/8 bo'lagiga) teng. 
Chaqaloqning oyoqlari juda kalta, uzunligi deyarli qo'llari uzunligiga 
teng, qomi ko'kragiga qaraganda ko'tarilgan, chanog'i tor bo'ladi. Bola- 
ning tug'ilgandan keyingi o'sishi to 'rt davrga ajratib o'rganiladi.
1. Chaqaloqning tishlari chiqmagan, emish davri — 1 yoshgacha.
2. Sut tishlarining chiqqan davri (2— 7 yoshgacha), betaraf davri — 
bu vaqtda o 'g 'il bolalar bilan qizlarning ikkilamchi tashqi belgilari unchalik 
rivojlanmagan bo'ladi.
3. Biseksual bolalik davri — 8— 15 yoshgacha bo'lib, o 'g 'il bolalar 
bilan qizlar gavdasining tashqi ko'rinishida ikkilamchi belgilar rivojlanib, 
bir-biridan ju da yaxshi farq qiladi.
4. Balog'atga yetish davri — (15— 20 yosh), bu davrda o 'g 'il bolalar 
o'spirin bo'lib, qizlar balog'atga yetadi.
Shunday qilib, yuqorida ko'rsatilgandek, bolalar tug'ilgandan keyin 
organizmdagi o 'sish jarayoni faqat embrion rivojlanishi davridagi mavjud 
qism larning kattalashuvi hisobiga b o 'lad i. Umuman o 's is h jarayoni

---

embrionda va tug'ilgan bolalarda bir tekis rivojlanmaydi. Jumladan, bo- 
laning embrion davrida gavdasining yuqori qismi va kallasi yaxshi 
takomillashgan bo'ladi. Chunki gavdasining bu bo'laklari yo'ldoshdan 
keladigan toza qon bilan ko'proq ta’minlanadi (embrionning qon aylanish 
sistemasiga qarang). Bola tug'ilgandan keyin oyoqlari tezroq rivojlanadi. 
O 'g'il bolalar gavdasining bo'yiga qarab o'sishi 5—7 va 13— 16 yoshga, 
qiz bolalarda 11— 14 yoshga to'g'ri keladi, organizmning umumiy o'sishi 
esa 23—25 yoshgacha davom etadi. Odam gavdasining nisbati ham asta- 
sekin o'zgara boradi. Yosh bolalarda gavdaning tepa hamda pastki, ya’ni 
ikkita bo'lakka ajratib turadigan chiziqlari kindikdan o'tadigan bo'lsa, 
organizm o'sgan sari bu chiziq pastki tomonga siljib boradi, katta odamlarda 
qovuqning ustki qirrasiga to'g'ri keladi.