Ona tili darslik


 -§.    Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet150/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   542
Bog'liq
ona tili

3 -§.    Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar. 
 
Sifat belgini ozaytirib yoki kuchaytirib ifodalashiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 
a) ozaytirma sifat; 
b) kuchaytirma sifat. 
Ozaytirma  sifat  o‘zakdan  anglashilgan  belgining  me’yoridan  ozligini 
bildiradi. Ular morfologik va leksik usullar bilan yasaladi: 
1.  Morfologik  usul.  Sifatlarga  –ish,  -imtir,  -mtir  affikslarini  qo‘shib 
ozaytirma  sifat  hosil  qilinadi:  ko‘kish,  qizg‘ish,  oqimtir,  qoramtir.  –ish 
qo‘shimchasi  qo‘shilgan  ba’zi  sifatlar  o‘zagida  tovush  o‘zgarishlari  sodir  bo‘ladi: 
sariq+ish-sarg‘ish.  Bu  so‘zda  o‘zakdagi  i  unlisi  tushib  qolgan,  q  undoshi  g‘  
undoshiga almashgan. Qizil sifatiga  -ish qo‘shilishi bilan o‘zakdagi –il tovushlari 
tushib, g‘  tovushi orttirilgan. 
Sifatlarga  –gina,  -kina,  -qina  affikslari  qo‘shilib,  belgilarni  kuchsizlantirish 
ozaytirishi  mumkin.  Bunda  –k  bilan  tugagan  sifatlarga  –kina,  -q  bilan  tugagan 
sifatlarga -qina, qolgan sifat shakllariga –gina affiksi qo‘shiladi. Misol: tuzukkina, 
oriqqina, sariqqina, kattagina. 
2.  Leksik  usul.  Sifatning  oldidan  och,  nim  so‘zlarini  keltirish  bilan  belgi 
kamaytiriladi: och pushti, nimqizil. 
Kuchaytirma  sifatlar  o‘zakdan  anglashilgan  belgining  ortiqligini  bildiradi. 
Kuchaytirma sifatlar leksik va morfologik usul bilan hosil qilinadi.  
A) Morfologik usul. Bu usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash 
yo‘li bilan:  


 
 
93 
- Sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: 
dum-dumaloq, pak-pakana, but-butun 
-  Sifatning  birinchi  bo‘g‘iniga  –p  undoshi  qo‘shib  takrorlanadi:  sap-sariq, 
qip-qizil. 
-  Sifatning  oldingi  ikki  tovushi  ajratilib  unga  p,  m  tovushlaridan  biri 
qo‘shiladi va undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 
-  Sifatning  birinchi  bo‘g‘inidan  keyin  ppa  shakli  qo‘shiladi:  soppasog‘  , 
to‘ppato‘g‘ ri. 
b) Leksik usul. Sifat tovush o‘zgarishlarisiz takrorlanib orttirma daraja hosil 
qilinadi: katta-katta 
Qiyosiy  darajadagi  sifat  oldida  ma’noni  kuchaytiruvchi  yana,  yanada,  yana 
ham  so‘zlari  kelishi  mumkin:  yanada  yaxshiroq,  yana  ham  balandroq,  yana 
jonliroq. 
3)  Orttirma  daraja.  Predmetdagi  belgining  boshqa  predmetdagi  shunday 
belgiga  nisbatan  eng  ko‘p,  oliy  darajada  ekanligini  ifodalash  orttirma  daraja 
deyiladi. Sifatning orttirma daraja shakli leksik usul bilan ifoda qilinadi. 
Oddiy  darajadagi  sifat  oldidan  eng,  juda,  nihoyatda,  behad,  g‘  oyat,  g‘ 
oyatda, hammadan kabi so‘zlarni keltirish bilan: juda chiroyli, nihoyatda shirin, g‘ 
oyatda mehribon kabi. 
Leksik  usulda  ba’zan  belgi  bildiruvchi  sifatlar  o‘rnida  boshqa  so‘zlar 
ishlatilishi mumkin: zahar (garmdori), olov (sho‘x). 
Leksik usul. 
Sifat  tovush  o‘zgarishlarisiz  takrorlash  orqali  ham  orttirma  daraja  hosil 
qilinadi: katta-katta, shirin-shirin. 
- sifat oldidan to‘q, jiqqa, tim, g‘irt kabi so‘zlarni keltirish bilan: jiqqa ho‘l, 
tim qora. 
-  sifat  oldidan  so‘z  birikmalari  va  iboralarni  qo‘llash  orqali:  haddan  ziyod 
(chiroyli), quling o‘rgilsin (jonon). 
Morfologik  usulda  sifatni  tovush  o‘zgarishlari  orqali  takrorlash  yo‘li  bilan. 
Bunda: 
- sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: 
dum-dumaloq, pak-pakana, but-butun kabi. 
- sifatni birinchi bo‘g‘inidagi p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-
qizil. 
-  sifatning  oldingi  ikki  tovushi  ajratilib,  unga  p,m  tovushlaridan  biri 
qo‘shiladi va undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 
-  sifatning  birinchi  bo‘g‘inidan  keyin  –ppa  shakli  qo‘shiladi:  soppa-sog‘  , 
to‘ppa-to‘g‘ ri. 
 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish