Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat

MAVZU: AHOLI GEOGRAFIYASI FANINING BOSHQA FANLAR 
BILAN ALOQASI 
 
Tayanch tushunchalar: Xo’jalik geografiyasi, sanoat geografiyasi, 
qishloq xo’jalik geografiyasi, xizmat ko’rsatish geografiyasi, tabiiy geografiya, 
kartografiya, demografiya, etnografiya, antropologiya.
Key words: geography of economy, industrial geography, agricultural 
geography, service geography, physical geography, cartography, demography, 
ethnography, anthropology. 
R E J A: 
1. Geografiya fanining boshqa tarmoqlari bilan aloqasi. 
2. Demografiya va etnografiya. 
3. Aholi geografiyasi va antropologiya.
Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi juda keng va har 
tomonlamadir. Chunki aholiga taaluqli bo’lgan masalalarga katta e’tibor beradigan 
fanlar va fan tarmoqlari juda ko’pdir.
Aholi geografiyasining o’z tadqiqotlari jarayonida aloqa qiladigan yoki 
hamkorlikda ishlaydigan fanlarni shartli ravishda uch guruhga bo’lish mumkin:

---

14 
1) Geografiya fanining boshqa tarmoqlar bilan aloqasi. Xo’jalik geografiyasi 
orqali u tabiiy geografiya bilan aloqada bo’ladi. Har qanday ishlab chiqarish – 
muayyan tabiiy sharoitda va har xil tabiiy resurslardan foydalangan holda vujudga 
keladi va rivojlanadi. Xo’jalikning ixtisosi va boshqa ayrim xususiyatlari ko’p 
jihatdan tabiiy sharoit bilan belgilanadi. Aholi geografiyasining tibbiyot 
geografiyasi bilan aloqalari ham tez rivojlanmoqda. Tibbiyot geografiyasi ikki fan 
tibbiyot va geografiya fanlari chegarasida vujudga kelib, u tabiiy muhitni hamda 
turli tumanlarda yashash va mehnat qilish sharoitining aholi sog’ligiga ta’sirini, 
shuningdek, ayrim kasalliklarning geografik tarqalishini o’rganadi. Turli 
tumanlarga aholining gigiyenik yashash sharoiti nuqtai nazaridan baho berish, 
ovqatlanish, kiyinish xususiyatlari bo’yicha tavsifnomalar berish ham tibbiyot 
geografiyasining muhim vazifalari qatoriga kiradi.
Aholi geografiyasi bilan xizmat doirasi geografiyasining aloqadorlari va 
o’zaro hamkorligi mustaxkamdir. Xizmat doirasi geografiyasi aholining barcha 
extiyojlariga xizmat ko’rsatuvchi xizmat doirasi tarmoqlarining rivojlanish darajasi 
va hududiy joylashishini geografik taqsimlash usulida o’rganadi. Xizmat doirasi 
geografiyasini o’rganishi kerak bo’lgan barcha masalalarning hammasi faqat aholi 
va aholi punktlari haqidagi batafsil ma’lumotlar asosidagina tahlil qilinishi va xal 
qilinishi mumkin. Shuning uchun ham u dastavval aholi geografiyasi tarkibida 
vujudga kelgan bo’lib, ular o’rtasidagi aloqalar har tamonlamadir.
Aholi geografiyasi geografiya fanining yangi vujudga kelayotgan turizm 
geografiyasi, iste’mol geografiyasi kabi yo’nalishlari bilan ham mustaxkam 
aloqador. Bu har ikkala yo’nalishda ham aholining soni, yoshi, jinsi, tarkibi va 
boshqa ko’rsatgichlar muhim ahamiyatga ega. Aholi geografiyasi bilan tarixiy 
geografiya o’rtasidagi aloqa shundan iboratki, o’tgan tarixiy davrlar aholi 
geografiyasi ichidagi maxsus yo’nalish – tarixiy aholi geografiyasi shug’ullanadi 
va u yo’nalish shu bilan birga tarixiy geografiyaning ajralmas bir qismidir. 
Geografiya fanining barcha tarmoqlari va yo’nalishlari singari aholi geografiyasi 
ham kartografiya bilan chanbarchars bog’liqdir. Aholi geografiyasida aholi va 
aholi punktlarining maxsus xaritalari tuziladi, ulardan keng foydalaniladi. Chunki, 

---

15 
aholi va aholi punktlariga xos bo’lgan xilma-xil ko’rsatkichlar, ularning hududiy 
joylashuvi hamda regional farqlarini xaritaga tushirish yo’li bilan yaqqol ko’rsatish 
mumkin.
2) Aholi geografiyasi bilan chanbarchas va har tomonlama aloqador bo’lgan 
fanlarning ikkinchi guruhi demografiya va etnografiya fanlaridir. Demografiya va 
etnografiya fanlarini alohida guruhga ajratamiz, buning boisi shundaki, ular ham 
aholi geografiyasi singari aholini o’rganadi. Ularning har qaysisi aholini o’z nuqtai 
nazaridan tadqiq qiladi. Ammo shunday masalalar borki, ularni bu fanlarning har 
uchchalasi o’rganadi, biri ikkinchisining materiallaridan foydalanadi.