Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Xabar (ijro) mayli – ish-harakatning bajarilishi yoki bajarilmasligi haqidagi xabarni bildiradi. Bu mayl maxsus ko`rsatkichlarga ega emas : bordi, bormadi.

Shart mayli – sa qo`shimchasi bilan yasaladi: borsa, kelsa, o`qisa. Ish-harakatning yuzaga kelish shartini bildiradi.

Maqsad mayli – moqchi qo`shimchasi bilan yasaladi. Maqsad qilingan ish-harakatni bildiradi: bormoqchi, o`qimoqchi, kelmoqchi.

Buyruq (istak) mayli quyidagicha yasaladi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: boray boraylik

II shaxs: bor (gin) boring (iz)

III shaxs: borsin borsin (lar)

SHAXS - SON SHAKLLARI

Fe’ldan ifodalangan harakat va holatning bajaruvchi shaxsini bildirib, fe’lni kesim sifatida shakllantiruvchi, ega bilan bog`lab keluvchi shakllar shaxs-son shakllari deyiladi. Bu qo`shimchalar tuslovchilar ham deyiladi.

Tuslovchi qo`shimchalar 2 xil shaklda bo`ladi: -m, -ng, -k, -ingiz shakli va –man, san, -miz, -siz shakli.

-sa va –di shakllari -m, -ng, -k, -ingiz qo`shimchalari bilan tuslanadi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: bordim, borsam bordik, borsak

II shaxs: bording, borsang bordingiz, borsangiz

III shaxs: bordi, borsa bordilar, borsalar

-ib, -gan, -ar, -yap, -moqchi,-yotib, -yotir kabi shakllar –man, san, -miz, -siz shakli bilan tuslanadi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: boribman boribmiz

II shaxs: boribsan boribsiz

III shaxs: boribdi boribdilar

RAVISH

Harakat-holatning bajarilish tarzi, payti, o`rni, daraja miqdori kabi belgilarini bildiruvchi va qanday?, qancha?, qachon?, qayer? singari so`roqlarga javob bo`luvсhi so`zlar ravish deyiladi. Ravishlar o`zgarmas so`z turkumi bo`lib, ular so`zlarga qo`shimcha olib, o`zgarmasdan bog`lanadi. Ravishlarning tarkibidaga egalik va kelishik qo`shimchalari morfemalarga ajratilmaydi.

Ravishlar tub va yasama ravishlarga bo`linadi. Yasama ravishlar morfologik usul (qo`shimchalar qo`shish), asos qismini juft va takror qo`llash yo`li bilan hosil bo`ladi. Tuzilishiga ko`ra ravishlarning sodda, juft va takroriy turlari farqlanadi..

Tub ravishlar: sekin, asta, yalpi, ko`p, oz, tez, jim, darrov, piyoda.