O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

etilgan.

106

---

kishi  uchun  tushunarli,  hammabopdir,  degan  xulosaga  keladi 

Erazrn.

Kishilarni  dastlabki  insonparvar  xristian  g‘oyalariga  qaytarish 

uchun,  Erazmning  fikriga  muvofiq,  «inson  tabiatan  gunohkor 

banda»,  degan  yolg‘on  xulosadan  voz  kechish  darkor.  Наг 

qanday  kishi  Iso  payg‘ambar  izidan  borib,  Muqaddas  kitob- 

larda  ilgari  surilgan  g‘oyalarni  o'zlashtirishi  mumkin.  Buning 

uchun  faqat  Tavrot  va  Injildan  cherkovda  keltirilgan  parchalar 

bilan  qanoatlanmasdan,  ularni  mukammal  o'rganish  lozim.  0 ‘z 

mulohazalarini  ro'yobga  chiqarish  maqsadida  Erazm  Rotterdam- 

skiy  1517-yilda  Yangi  ahd  matnini  yunon  tilidan  lotin  tiliga 

taijima  qiladi  va  unga  izohlar  yozadi.

Ko‘rinib  turibdiki,  Erazm  Rotterdamskiy  o‘z  qarashlari  va 

amaliy  faoliyatiga  ko‘ra  ma’rifatparvar  faylasuf  edi.  Biroq  faqat 

Tavrot  va  Injil  bilan  elni  ma’rifatli  qilib  bo‘lmasligini  mutafak- 

kir  yaxshi  tushunardi.  U  ratsionalizmsiz,  aql  ishtirokisiz  ma’rifat 

yo‘q  va  bo‘lishi  ham  mumkin  emas,  degan  xulosaga  keladi.  Shu 

bois  mutafakkir  fikrlarini  ratsionalistik  pozitsiyadan  turib  bayon 

etishga  majbur  bo‘ladi  va  buning  bilan  asriy  sxolastik  bilimdon- 

likka  hamda  o‘ta  dogmatik  katolik  ilohiyotiga  qarshi  boradi.

Mutafakkirning  ratsionalistik  dunyoqarashi  uning  nihoyatda 

mashhur  bo‘lgan  «Ahmoqlikka  hamd-u  sano»  nomli  asarida  o‘z 

ifodasini  topgan.  Erazmning  1509—1511-yillarida  bitilgan  ushbu 

asari  shu  qadar  satirik  quwatga  ega  ediki,  uning  muallifini 

keyinchalik  «XVI  asr  Volteri»  deb  atay  boshladilar.  Shuningdek, 

asar  yordamida  o‘sha  davrning  falsafiy  ta ’limotlari  mohiyatini 

bilib  olish  mumkin.  Muallif  muttasil  o‘zini  maqtashdan  char- 

chamaydigan  ahmoqlik  janobi  oliyalarining  nomidan  o‘z  za- 

monasining  o‘ziga  xos  tomonlarini  tanqid  qiladi.

«Kishilaming  aksariyat  qismi  g‘irt  ahmoq  bo‘lgani,  har  kim 

o‘zicha  devona  bo'lgani  bois»1,  «jamiyatda  ahmoqlik  istagancha 

topiladi,  hamma  narsa  ahmoqlar  tomonidan  ahmoqlar  uchun 

qilinadi»2.  Boz  ustiga,  kishilar  alohida-alohida  tarzda  devona 

bo'lganlari  yetmaganidek,  birgalashib  ham  ahmoqlik  qilib  turadilar. 

Erazm  bunga  urushni  misol  qiladi.

Bundan  xulosa  shuki,  odamlar  kim  bo‘lishidan  qat’i  nazar,