O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Бруно  Ж.  Диалоги.  М .,  1949,  304-bet.

93

---

aytganimizda,  hissiy  bilish  jarayonida  cheksizlikning  mohiyati 

to4a  ochilmasdan  qolaveradi.  Xuddi  shuning  uchun  ham  bilish 

jarayonida  fikr-mulohaza  yuritish  asosiy  ahamiyatga  ega  bo'ladi. 

Chunki  fikr-mulohaza  hissiyot  yordamida  olingan  ma’lumotlarni 

qayta  tahlil  qiladi.  Tahlil  qilish  jarayonida  xotira  va  tasawur  ham 

ishtirok  etadi.  Olamning  bunday  sirli  mo'jizasiga  faqat  fikr-mu- 

lohaza  yoki  intellekt  yo‘l  topadi  va  hissiyot  orqali  olingan 

m a’lumotlarga  o‘zining  uzil-kesil  tuzatishlarini  kiritadi.

Ba’zi  asarlarida  Bruno  bilishning  aql  bosqichi  borligini  ham 

eslatib  o ‘tadi.  Uning  e ’tirof  etishicha,  o‘sha  aql  yordamida  olam­

ning  birligini,  olamdagi  hodisa  va  voqealarda  qarama-qarshi  to- 

monlar  borligini,  qarama-qarshiliklar  orasida  birlik  mavjudligini, 

ularning  chegarasiz  ekanligini  bilish  mumkin,  degan  xulosaga 

keladi.  Shunday  qilib,  Jordano  Bruno  haqiqatga  erishishning 

eng  asosiy  manbai  aqldir,  deydi.  Lekin  u  turli  eksperimentlar 

yordamida  olingan  bilimlaming  bilish  jarayonidagi  ahamiyatiga 

yetarli  baho  bermaydi.

Jordano  Bruno  Renessans  davri  antropotsentrizmning  ba’zi  qoi- 

dalariga  gumon  bilan  qarardi.  Shunday  bo'lishiga  qaramasdan,  Re­

nessans  gumanistik  an’analari  haqida,  xususan,  inson  bisotidagi 

yaxshilik,  ezgulikka  intilishni  oshirish  yo‘llari  haqida  ko‘p  o‘ylar 

edi.  Brunoning  fikriga  ko‘ra,  inson  hayotning  quliga  aylanib  qolmas- 

ligi,  ya’ni  faqat  o‘zi  uchun,  o‘zini  saqlab  qolish  uchun  yashamas- 

ligi,  balki  hayotda  faol  pozitsiyada  turishi,  uni  yaxshilik  tomon 

o‘zgartirish  uchun  fidoyilik  qilishi  zarur.  Haqiqatni  inson  xuddi 

shuning  uchun  bilishi  zarur.  Inson  diniy  ma’noda  butun  olamning 

kichik  bir  bo‘lagi  sifatida  abadiy  yashashi,  o'lmasligi  mumkin.  Hayot 

turli  shakllarda,  boshqa  olamlarda  abadiy  davom  etaveradi.

Haqiqatni  bilish  borasidagi  inson  faolligini,  bu  boradagi 

uning  mehnatini  Bruno  «Qahramonona  entuziazm»  deydi. 

O'zining  «Qahramonona  entuziazm»  asarida  entuziazmning  ikki 

tipi  borligini  aniqlab  beradi.  Zotan,  birovlar  uchun  u  aqlsizlik 

borasidagi  jo ‘shqinlik  bo‘lsa,  boshqa  birovlar  uchun  chinakam 

haqiqatga  erishish  uchun  qilingan  oqilona  intilish  ekanligini 

ta ’kidlaydi.  —  «Oqibatda,  bunday  odamlar,  nafaqat  qirol  yoki 

sudxo‘r,  balki  o‘z  ishining  ustasi  va  faol  kishi  sifatida  gapiradi- 

lar  va  harakat  qiladilar».1