O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Kaykovus.  Qobusnoma.  Toshkent,  1994,  24-bet.

2  0 ‘sha  asar,  25-bet.

’  0 ‘sha  asar,  29-bet.

168

---

yaxshilik  qilib  turmoqlari  darkor.  «Yaxshilik  qilishni  tark  qilma  va 

hamma  vaqt  xaloyiqqa  yaxshilik  qil,  yaxshilikka  teskari  ish  qil­

ma...  Lekin  Kaykovusning  fikriga  ko‘ra,  yaxshilikni  ham  bilib 

qilmoqlik  zarur,  uning  me’yori,  chegarasini  bilish  darkor.  Yax­

shilikni  qadriga  yetgan  kishiga  qilish  lozim.  Xuddi  shuning  uchun 

ham  muallif,  yaxshilikning  qadriga  yetmagan  kishini  tuzi  yuzaga 

qalqib  chiqqan  sho‘r  yer  parchasiga  o‘xshatadi.

«Qobusnoma»da  aytilishicha,  insonning  insoniy  xususiyatlari- 

dan  biri  —  hamma  ishda  adolatli  bo‘lishdir.  «Hamma  ishda  adolatli 

bo‘l.  Har  kishi  adolatli  bo‘lsa,  unga  qozining  keragi  yo‘q»2. 

Adolatdan  yiroq  insonda  na  himmat  va  na  saxovat  belgilari 

bo‘lmaydi.  Adolatni  o‘zining  insoniy  burchiga  aylantirgan  kishi 

bag‘ri  keng,  nazar-u  himmati  baland,  jamiyatda  o‘rnatilgan  tar- 

tib-intizomga  rioya  qiladi.

Kaykovusning  fikriga  ko‘ra,  insonning  axloqiy  yetukligini  ifo­

dalovchi  muhim  ko'rsatkichlardan  biri  imonlilikdir.  Imonlilik, 

eng  avvalo,  uyatchanlikda  yaqqol  namoyon  bo‘ladi.  Uyatchan- 

lik,  o‘z  navbatida,  sharm-hayo  bilan  bog‘liq  bo‘ladi.  Kaykovus 

ta’kidlaganidek,  sharm-hayoning  chegarasi  bor.  Inson  «qayerda 

sharm-hayo  qilishni,  qayerda  sharm-hayo  qilmaslikni  bilishi  lozim. 

Qaysi  biri  yaxshi  bo‘lsa  shuni  qilishi  zarur»3.  Agar  sharm-hayo- 

dan  ustakorlik  bilan  foydalanishni  bilmasa,  unda  u,  shubhasiz, 

insonga  zarar  yetkazadi.  Chunki  ayrim  hollarda  besharmlik  bilan 

maqsad  hosil  bo‘ladi4.

Kaykovusning  ta’kidlashicha,  insonning  axloqiy  tubanlashu- 

vining  muhim  alomatlaridan  biri  —  qing‘irlik,  yolg‘onchilikdir. 

Xuddi  shuning  uchun  ham,  qing‘irlik,  yolg‘onchilikni  o‘ziga 

odat  qilib  olgan  kishining  oldiga  bormaslik,  uning  suhbatida 

bo‘lmaslikni  maslahat  beradi.  Chunki  qing‘ir,  yolg‘onchi  odam 

hech  qachon  rost  so‘zlamaydi.  Bunday  odamni  faqat  zo‘rlik 

bilan  yo‘qotmoq  zarur.  «Nedinkim  bir  daraxt  egri  bo‘lsa,  to 

uni  chopib  yo‘nmaguncha  u  to ‘g‘ri  bo‘lmas»5,  deb  yozadi, 

«Qobusnoma»  muallifi.