O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

estetik nazariya 
deb ataymiz.
Insoniyat yashar ekan bioijtimoiy m avjudot sifatida o’zining talab va 
ehtiyojlarini qondirishi lozim. Ehtiyojlar orasida estetik ehtiyojlar eng oliy ehtiyoj 
hisoblanadi. Chunki unda barcha moddiy va m a’naviy ehtiyojlar jamlangan. Talab va 
ehtiyojlar insonni faoliyatga undaydi. Faoliyat esa yangi-yangi talab va ehtiyolami 
keltirib chiqaradi. Shu zaylda estetik ehtiyoj va estetik faoliyatning o ’zaro o ’rin 
almashinuvi jarayoni m a’naviy-estetik mukammallikning poydevori bo’lib xizmat 
qiladi.
Estetik faoliyat go’zallikni anglashga va yaratishga qaratilgan, anglangan 
faoliyatdir. Mazkur faoliyat jarayonida, nafaqat, insonning m a’naviy ehtiyojlari 
qondiriladi, balki yangi estetik ehtiyojlar ham yuzaga keladi. Estetik faoliyat 
ko’pqirrali bo’lib, go’zallikni passiv o ’zlashtirishni, shuningdek, go’zallikni yaratish 
jarayonini ham qamrab oladi.
2. 
G o’zallik 
- estetikaning asosiy tushunchasi. G o’zallik nafosat olamining 
m ag’zi, asosiy belgisi, bosh xossasi, asosiy mohiyatini tashkil etadi. G o’zaliik - bu 
asosiy estetik qadriyat bo’lib, uni idrok etish qobiliyati esa estetik sub’ektning asosiy 
qismidir. Bu xususiyat estetik ong va uning qismlariga ham taalluqlidir. Estetik his - 
tuyg’u, eng avvalo, go’zallikni his etish jarayonini anglatadi. G o’zailikning asosiy 
shartlari quyidagilar:
- m e’yor;
- predmetning yaxlitligi;
- ranglaming uyg’unligi;
- predmetning m aqsadga muvofiqligi;
- estetik formada ekanligi.
G o’zallik xilma - xil darajada namoyon bo’ladi. Tabiatdagi go’zallik ijtimoiy 
hayot go’zalligidan, 
foydali 
amaliy 
faoliyatdagi 
go’zallik 
badiiy 
ijoddagi 
go’zallikdan farq qiladi.
Ulug’vorlik 
- estetik va axloqiy sifatlar kasb etib, amaliyotda ko’p 
qo’llaniladigan estetik tushunchadir. U lug’vorlik ko’lami go’zallik ko’lamidek
49

---

cheksizdir. U lug’vorlik hissi umuminsoniy bo5lishi bilan bir qatorda ijtimoy 
hayotda tarixiy taraqqiyotga alohida ta ’sir etuvchi hodisalar va jarayonlam i ham 
qamrab oladi. Ijtimoiy hayotda ulug’vorlik, qahramonlik va mardlik bilan shu 
qadar qorishib ketadiki, ulami alohida m ushohada etish nihoyatda qiyin bo’lib 
qoladi.
Qahramonlikda ulug’vorlikka xos estetik va axloqiy sifat to ’la namoyon 
bo'ladi.
San’atdagi 
ulug’vorlik 
yuksak 
badiiy 
mazrnun 
va 
shaki 
vositasida 
ifodalansada, undagi g 'o y a hal qiiuvchi ahamiyatga ega. Muhim ahamiyatga 
molik g ’oya mukarnmal shaklni yuzaga chiqarib, san’at asarlarining ta ’sirchanlik 
darajasini belgilab beradi. Bu holat hayotiy haqiqatdan qochish emas, unga 
xizmat qilishga da’vat etadi.