|
Sanoati: Makromintaka sanoatining rivojlanishida uzoq o’tmishidagi hunarmandchilik, zardo’zchilik, kosibchilik kabi tarmoqlarning o’zagi bilan bog’lab ketishidir. Makromintakaning sanoat tarmoqlarida yoqilg’i-energetika sanoati, ayniqsa, Janubi-g’arbiy Osiyo mintakada to’qimachilik, Janubiy Osiyo mamlakatlaridan Hindistonda esa oziq-ovqat sanoati rivojlangan. Umuman dunyo mamlakatlariga xos barcha sanoat tarmoqlari Osiyo mamlakatlarini ham chetlab o’tmagan. qazib olish bo’yicha dunyoda Janubi-g’arbiy Osiyo mamlakatlari katta rol o’ynaydi. Boshqa subregioni esa dunyo bozoriga mis, qalay, xrom, volfram va boshqa rudalar sotadi. Neft sanoati Osiyo mamlakatlarini sanoatlar ichida bosh rolg’ni o’ynaydi. Dunyoda qazilayotgan neftni 44 % ni Osiyo mamlakatlari bermoqda. Yirik neft qazib oluvchi davlatlar Saudiya Arabistoni, Eron, Iroq, quvayt, birlashgan Arab Amirligi keyingi o’rinlarda livan, Ummon, Suriya va boshqalar hisoblanadi.
OPEK neft qazib olishni va a’zo mamlakatning neft eksporti siyosatini muvofiqlashtiruvchi hamda a’zo mamlakatlar manfaatlarini himoya qiladigan xalqaro tovar tashkiloti. Tashkilot rasman 1960- yilda Venesuela tashabbusi bilan Bog’dod konferentsiyasida tashkil etilgan. A’zo mamlakatlar Jazoir, Venesuela, Tabon, Indoneziya, Iroq, Eron, Liviya, qatar, quvayt, Nigeriya, BAA, Sau- Arab, Ekvator (2004 y)[3]
Qayta ishlovchi tarmoqlar esa Turkiya, Isroil, Eron davlatlarida rivojlantirildi. Hunarmandchilik, zargarlik, gilam to’qish rivojlangan bo’lib, eksport qilinadi. Sanoat tarmoqlari ko’pchilik davlatlarda yengil va oziq-ovqat tarmoqlari bilan chegaralangan. Ko’pchilik davlatlar sanoat texnikasi zaif holda bo’lib, qazib beruvchi sanoat tarmog’i Hindistonda, Pokistonda birinchi ishlov berib, xom ashyogacha materiallarni yetkazib berish o’smoqda. Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari mayda va o’rta elektrotexnika jihozlariga ega bo’lib, oziq-ovqat va yengil sanoat tarmoqlarida og’ir sanoatning yangi turlari chet el monopoliyalari qo’lidadir.
Transporti: Osiyo makromintaka asosan boshqa makromintakalardan farqli o’laroq temir yo’l transporti jadal rivojlangan.
Masalan: Hindistonda temir yo’llarining umumiy uzunligi 61850 km, Armanistonda temir yo’llarining umumiy uzunligi 840 km, Saudiya Arabistonida esa bu ko’rsatkich 866 kmni tashkil etadi.
Bu esa makromintakada aholi zichligi bilan hamda yonilg’i energetika sanoati rivojlanganligi bilan bog’liqdir. Yoqilg’i energetikasini rivojlanganligi regionda quvur transportini juda kuchli rivojlanishiga sabab bo’lgan. Tog’ va tog’ vodiylarini egallagan mamlakatlarda esa avtomobil transporti yaxshi rivojlangan. Havo transporti ham mamlakatlarni bir-biriga bog’lab turibdi.
Regionda temir yo’l transporti Hindistonda rivojlangan. Afg’oniston, Ummon, BAA, Kiprda temir yo’l umuman yo’q. Havo transportida damashq, Anqara, Bog’dod, tehron, qobul bilan xalqaro ko’prik hosil qilindi. Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlarida bo’sh rivojlangan temir yo’l transporti asosan ishlab chiqarish sanoatlarida va rayonlarida poytaxtlarda bo’ladi. Suv transporti ham muhim transport turi hisoblanadi. Orolda texnik eskirgan kemalardan foydalaniladi. Indoneziya va Fillipinda avia transporti tashkil etilgan. Mintaka rivojlanish darajasiga ko’ra 2 gruppaga bo’linishi mumkin:
1. Biroz rivojlangan- Indoneziya, Fillippin.
2. Kam rivojlangan- Malayziya, Tailand, birma, Kambodja
Janubiy Osiyo mamlakatlarida transport tarmog’i orqada qolmoqda. Rivojlanishga, ixtisoslashuviga ko’ra janubiy Osiyo mintakasi 3 tartib davlatlarga bo’linadi.
1. Nisbatan rivojlanmagan, 5 tarmoq xo’jaligi bo’lgan va qayta ishlov tarmoqlari rivojlangan. qazilma sanoat xom-ashyoga birinchi ishlov beruvchi kapitalistik rivojlanishga nisbatan davlatlar Pokiston va Hindiston.
2. Qisman rivojlangan, qishloq xo’jaligi sanoatining boshlang’ich rivojlanishiga xos bo’lgan Bangladesh, Shri-Lanka.
3. Qoloq orqada qolgan kapitalistik ko’maklarga ega bo’lgan kam mahsulotli qishloq xo’jaligiga ega bo’lgan Nepal, Butan, Moldaviya.
Do'stlaringiz bilan baham: |
