Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta`lim pedagogikasi

 

 

20.

 

VIII-XIII

 

asrlarda  O’rta  Osiyoda  shakllangan,  zamonaviy  kasbiy  ta`lim 

tizimining fundamental asoslari.  

20.1 O’rta Osiyo mutafakkir olimlarining kasbiy ta`limga qo’shgan hissalari. 

20.2.VIII-XIII  asrlarda  O’rta  Osiyoda  shakllangan  zamonaviy  kasbiy  ta`lim 

tizimining fundamental asoslari mavzusida referat tayyorlang.  

Foydalaniladigan adabiyotlar:1; 4;11;12; 23;25;26;31; 

Metodik tavsiyanoma 

 

20.1 O’rta Osiyoda yoshlarga kasbiy ta`lim berishni yo’lga qo’yilishida sharq 

mutafakkirlarining pedagogik g’oyalari uzoq o’tmishga borib taqaladi. 

O’rta Osiyodan o’tgan qadimiy Buyuk ipak yo’li, Xitoy, Vizantiya, Hindiston 

shaharlari  bilan  bog’lanib  madaniyat  va  san`atni  rivojlantirishga,  ilmga  bo’lgan 

qiziqishga  alohida  e`tibor  berilishini  taqozo  etadi.  Bu  esa  o’z  navbatida  mehnat 

qilishga  munosabatni  o’zgartirib  raqobatga  arzigullik  qishloq  xo’jaligi 

mahsulotlarini  ishlab  chiqarishni  ko’p  tarmoqli  hunarmandchilik  ishlarini 

takomillashtirib  ma`naviy  madaniyatni  yuksalishiga  olib  keladi.  XV-XVII  asrlar 

davomida  Rumiy,  Ulug’bek,  Ali  Qushchi,  Lutfiy,  Jomiy,  Navoiy  kabi  ulug’lar 

tabiiy-matematik fanlarni rivojlantirishga nihoyatda katta xizmat qilganlar. 

XVI-XVIII  asrlarga  kelib  O’rta  Osiyo  xalqlarini  boshqa  mamlakatlar  bilan 

savdo-sotiq  ishlari  fan  va  madaniyat  sohalarida  birmuncha  yutuqlarga  erishishga 

sababchi  bo’ldi.  Bu  o’zgarishlar  jamiyatning  ta`lim-tarbiya  sohasida  ham  ma`lum 

o’zgarishlarga olib keldi. 

 

---

 

48 

20.2.  Farobiyning  insoniy  fazilatlar  to’risidagi  ta`limotidan  quyidagi  muhim 

xulosalarga kelish mumkin: 



 inson  o’z  mohiyati  bilan  ijtimoiydir,  ya`ni  jamiyatda,  o’zaro  munosabat, 

o’zaro  yordam  jarayonida  inson  bo’lib  etishadi.  Bu  jamiyat  insonlarning  o’zaro 

birikuvi  yordamida  insonning  o’z  moddiy  ehtiyojlarini  qondirishga  bo’lgan 

intilishi  natijasida  vujudga  keladi  va  jamiyatdan  tashqarida,  insonlar  jamoasidan 

ajralgan holda, o’zaro yordamsiz o’z ehtiyojlarini qondira olmaydi. 



 inson o’zining barcha tug’ma qobiliyatlarini yuksak kamolotga erishuv etuk 

bilish  mukammallikka  erishuv  uchun  sarf  qiladi  va  bu  yo’lda  o’zini  qurshagan 

tabiat hodisalaridan foydalanadi, ularni o’ziga xos bo’yin singdiradi, buning uchun 

ilm-fanni, turli hunarlarni o’rganadi. 

Farobiy  shuning  uchun  ham  ta`lim-tarbiya  masalalariga  juda  e`tibor  berib, 

insoniy  fazilatlarga  erishuv,  oliy  maqsad  va  kamolotga  etishuv  yo’lida  ta`limda, 

mehnat va aqliy tarbiyaga ega mas`uliyatli va muhim o’rin ajratadi. 

Al-Xorazmiy,  Al-Roziylarning  pedagogik  qarashlarida  ham  jamiyatning 

rivojlanishida  ta`lim-tarbiyaning  o’rni  yosh  avlodlarni  tarbiyalashda  kasb-hunar 

egallashning,  hunarmandchilikning  ijobiy  ta`siri  insonlarning  kundalik  hayotiy 

ehtiyojlarini qondirishga xizmat qilishlari zarurligini targ’ibot qilganlar. 

IX-XII asr o’rtalarida turli fan sohalarida keng ko’lamda rivojlanish insoniyat 

tarixida buyuk entsiklopedik hisoblanadigan olimlar bilan bog’liqdir. 

Ibn Sinoning ta`lim-tarbiyaga oid fikr-ulohazalari uning bizgacha etib kelgan 

juda ko’p asarlari orasida tarqoq holda saqlanib qolgan. 

Ibn  Sino  fikricha  bolaga  ma`lum  bir  kasb-hunar  o’rgatish  zarur.  Bola  kasb-

hunarni  ma`lum  darajada  o’zlashtirib  bo’lgandan  keyin  uni  o’sha  paytlardan 

boshlab  o’z  kasb-hunaridan  foydalanishi  va  mustaqil  hayot  kechirishni  o’rgatish 

lozim. 

Beruniy  mamlaktning  obodonligi  ilm-fanning  ravnaqiga  bog’liq  bo’lsa, 

yoshlarning  baxt-saodati  va  kamolotini  uning  bilishi  va  ma`rifatida  deb  biladi. 

SHuning uchun ham olim, yoshlarni ilm-ma`rifatga chorlaydi. Beruniy yoshlardan 

rahimdil,  mehribon,  kishilarga  iltifotli,  xayrixoh  bo’lishni  najotsiz  odamga  qo’l 

cho’zishni,  makkorlik,  ayyorlik,  adolatsizlik,  jur`atsizlik,  boylikka  hirs  qo’yish 

kabi sifatlarga yo’l qo’ymaslikni talab etadi.