Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta`lim pedagogikasi

 

16.2. Tarbiyaviy tizimning eng asosiy tashkil etuvchilaridan biri – bu shaxsni 

ijodkorlikka,  mustaqillikka,  insonparvarlikka,  o’zini  qadrlay  bilish  va  o’zgalarga 

urmat qilishga o’rgatishdir. 

Tarbiyaviy  tizim  asosiga  insonparvar  psixologiya  va  pedagogika  tamoyillari 

qo’yiladi. 

Tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  etishning  ustivor  yo’nalishlari  quyidagilar 

hisoblanadi: 



 

o’quvchilarning  qiziqishi-xohishiga  qarab  ta`lim  muassasasi  va  undan 

tashqarida tashkil etilgan turli xil uyushmalarga jalb etish; 



 

o’quvchilar  ishtirokida  muntazam  ravishda  har  xil  ma`naviy-ma`rifiy 

tadbirlar o’tkazish; 



 fan  to’garaklar,  texnik  yo’nalishdagi  to’garaklar  va  amaliy  ijodkorlik 

mazmunini o’zgartirish; 



 badiiy-estetik birlashmalarni tashkil etish va rivojlantirish; 



 ta`lim  muassasasi  faoliyatini  demokratlashtirish  asosi  sifatida  o’z-o’zini 

boshqarishni rivojlantirish. 

O’quvchilarni o’rganish metodlari 

---

 

41 

 Kuzatish 

- 

odatda 

tabiiy 

kuzatish 

orqali 

talabalarning 

fanlarni 

o’zlashtirishlari,  ularning  xulq-atvori  va  muomalalaridagi  o’zgarishlarni  hisobga 

olish  va  tegishli  ta`limiy-tarbiyaviy  ta`sir  ko’rsatish  yo’llarini  belgilash  uchun 

qo’llaniladi. Bu metod tadqiqotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni 

va  hodisalarini  biror  maqsadni  ko’zda  tutib  idrok  etish  tashkil  etadi.  Bunda 

kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish ob`ekti, vaqti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish 

uchun ajratiladigan xarakteristika va hokazolar hisobga olinadi. 

Suhbat  metodi  -  so’rashning  bir  turi  bo’lgani  holda  tadqiqotchining  jiddiy 

tayyorgarlik  ko’rishini  talab  etadi,  chunki  u  tekshirayotgan  shaxs  bilan  bevosita 

aloqada  bo’lish  vaqtida  og’zaki  suhbat  tarzida,  suhbatdoshining  javoblarini 

yozmasdan erkin muomala formasida qo’llaniladi. 

Pedagogik 

so’rash  metodi  –  tadqiqotchining  boshqa  kishilardan 

o’quvchilarning  biror  tomoni  yoki  hodisalari  haqida  axborot  olish  jarayoni  bu 

metodning  asosini  tashkil  qiladi.  So’rash  savollarning  mantiqiy  o’ylangan 

sistemasini,  ularning  aniq  ifodalanishini,  nisbatan  kamchiligi  (3-5ta)  nazarda 

tutiladi.  SHuningdek,  qat`iy  formadagi  javobni  ("ha","yo’q")  ham  taqozo  etishi 

mumkin. 

Test savollaridan ko’zlangan  maqsad oz vaqt  ichida  talabalarning  bilimlarini 

yoppasiga baholashdir.  

16.3.  Ta`lim-tarbiya  jarayonining  ajralmas  bir  qismi  bo’lgan  tarbiya  ishida 

aniq  didaktik  maqsadlarga  ko’ra  tahsil  beruvchi  va  tahsil  oluvchilarning  o’zaro 

aloqador  biri  ikkinchisini  taqozo  etuvchi  hatti-harakatlari  majmuasi  yoki 

muloqotda bo’lish usullariga ta`lim-tarbiya metodlari deb yuritiladi. 

 

Rolli  o’yin  –bu  auditoriya  oldida  o’ynaladigan  kichik  sahna  asari.  Muhim 

darajada  bu  improvizatsiyadir  (tayorgarliksiz  ijod  etish).  Sahna  ko’rinishining 

mazmunini  va  asosiy  fikrlarni  belgilab,  trener  ya`ni  seminarni  olib  boruvchi  unda 

ishtirok  etishga  rozi  bo’lgan  qatnashchilarga  vaqt  berishi  kerak,  bu  vaqt  ichida 

qatnashchilar gapiradigan matnlarni (alohida yoki birgalikda )o’ylab oladilar. SHundan 

keyin  trener  sahna  o’yinini  boshlash  mumkin.  Bu  hikoya  ko’rinishida  (hikoyani 

aytuvchi  va  asosiy  personajlar  bilan)  yoki  biron-bir  vaziyatda  (u  erda  asosiy 

personajlar o’zaro harakat qilishadi, trener va boshqa ishtirokchilar yordamida dialog, 

suhbat  o’ylashlari  mumkin)  amalga  oshirish  mumkin.  Rolli  o’yin  qisqa,  uzoq  davom 

etmaydigan  bo’lsa  yaxshi  natijalar  beradi  va  keyingi  muhokamaga  ham  vaqt  qoladi. 

Qatnashuvchilar  izohlab  yoki  savollarga  javob  berishlari  mumkin.  Ba`zan 

qatnashchilar  agarda  u  ishga  yordam  bersa,  fikrlar  bildirish,  savollar  berish,  hattoki 

o’yinga kirishishlari uchun imkoniyat bo’lishi zarur. 

 

O’quvchilar  o’zlari  munozarani  olib  borish  yoki  kichik  guruhlarda 

muammolarni hal qilish maqsadida birgalikda ishlab etakchi rolini ham o’ynashlari 

mumkin.  Rollarning  bunday  almashuvi  ularga  yo’lboshchilik  malakalarini 

egallashga yordam beradi.