Nizomiy nomidagi tdpu termiz filiali

2. Sinapslar, ularning turlari.

Yenma-yen joylashgan hujayralararo bevosita aloqa, yuksak o’tkazuvchanlikka ega kontaktlar yerdamida amalga oshib, bunday kontaktlar tirqichni birikishlar . deb ataladi.

Nerv hujayralari nishon hujayralar bilan maxsus kontaktlar - sinapslar . hosil hinish xarakteriga qarab, kimeviy, elektrik va aranash sinapslarga . bo’linadi. Kimeviy sinapslar holida, HP ta’siridan akson uchlaridan neyromediator ajralib, u sinaps tirqichiga tushadi va postsinaptik membranadagi reseptor bilan ta’sirnashib, nishon hujayrani ye qo’zg’aydi yeki tormoznangan holatga o’tkazadi.

Nerv uchlaridagi sinaptik pufakchalarda mediator konsentrasiyasi yuqori bo’ladi. Sinaps tirqichi to’qima suyuqnigi bilan to’ngan bo’lib, uning kengligi taxminan 10- 50 mkm. Shuning uchun bunday masofadan signanning elektr yo’li bilan uzatinishi, shuntnanish tufayli mumkin bo’lmay qoladi.

Kimeviy sinapslarda signan faqat bir yo’lanishda, ya’ni sinaps oldi membranadan sinaps orti membranasi yo’lanishida uzatinadi. Kimeviy sinapslarga sinapsda kechikish . - sinaps oldi membranada HP paydo bo’lgan vaqtdan tortib, sinaps orti membranada HP (postsinaptik potensian) hosil bo’nguncha ketgan vaqt oranig’i xarakterni bo’lib, u taxminan 0,3 ms, ba’zan undan ham ko’p davom etishi mum­kin. Bu davr, sinaps oldi membranadan mediator sekresiyananishi, uning sinaps tirqichi orqali diffuziyananishi va reseptorga bog’lani­shi uchun ketgan vaqt yig’indisidan iborat. Ba’zi bir sinapslarda neyromediatorning reseptor bilan Ta’sirlashishi, ion kanallarini faolnovchi va shu orqali postsinaptik potensian (PSP)ning yuzaga ke­nishiga sabab bo’nuvchi Ikkilamchi mediatorning paydo bo’lishiga olib keladi. Ko’pchinik kimeviy sinapslarda, mediator sifatida, quyidagi moddalar ishlaydi: asetinxolin, katexonaminlar- adrenanin, norad­renanin va dofamin, serotolin (5- gidroksitriptamin), gistamin, -aminomoykisnota (GAMK), glutamin, asparagin kislotalari va gnisin.

Nerv uchlarida mediator ajratinishining zaruriy sharti- bu tirqishda Sa²⁺ ionlarining mavjud bo’lishidir. Sinaps oldi membranaga HP kelib yetishi bilan undagi Sa-kanallari ochinadi. Ichkariga Sa²⁺ ionlari kiradi va ular mediatorlarga ega pufakchalarning si­naps oldi membranaga yepishishini ta’minnaydi. Bu jihatdan Mg²⁺ an­tagonistdir.