Neft va gazni qayta ishlash kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

Riforming jarayoni kimyosi asoslari 

---

Riforming jarayoni asosiy reaktsiyalardan biri naften uglevodorodlaridan 
aromatik uglevodorodlar hosil bo`lishidir. Bu reaktsiyani nikel’ va platina guruhi
metallari yordamida 300
0
C da sodir bo`lishidir. 
Bu reaktsiyani nikel va platina guruhi metallari yordamida 300
0
C da sodir 
bo`lishi birinchi marta 1911 yilda I.D. Zelinskiy ixtiro etgan. Siklogeksan va uning 
xossalaridan benzol va uning xosilalari xosil bo`ladi.gel’dimetiltsiklogeksan 
degidrogenlanish 
reaktsiyasiga 
chidamlidir. 
Ammo 
platina 
va 
reniy 
katalizatorlarini ta`sirida avval izomerlanadi, so`ngra degidrogenlanish reaktsiyasi 
sodir bo`ladi. Bu reaktsiyalar qaytariluvchan bo`lib, 300
0
C dan past haroratda 
benzoldan tsiklogeksan xosil bo`lishi mumkin. 
Besh burchakli naftenlar birinchi navbatda izomerlanish natijasida 
oltiburchakli naftenga aylanadi, so`ngra benzol xosil bo`ladi. 
Harorat 90
0
C da reaktsiya muvozanatiga etadi. Harorat pastga tushsa 
reaktsiyani borishi o`ng tomonga siljiydi. Riforming jarayonida (yuqori haroratda) 
izomerlanish reaktsiyasini sodir bo`lishiga sabab naftenlardan benzol hosil 
bo`lishidir va degidrogenlanish reaktsiyasining tezligi izomerlanish reaktsiyasining 
tezligidan yuqoriligidir. 
-3H
2
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
-3H
2
yoki
CH
3
CH
3
CH
3
90 oC

---

Aromatik uglevodorodlarining hosil bo`lishini asosiy reaktsiyalari ikkinchisi 
parafinlarning degidrotsikllanish reaktsiyasidir. Oktan soni past bo`lgan 
benzinlarni tarkibidagi parafin uglevodorodlarini xrom oksid va boshqa 
katalizatorlar ishtirokida aromatik uglevodorodlarga o`tishini V.I.Karjev taklif etdi. 
B.L.Moldavskiy 
va 
G.D.Kamusherlarni 
ta`kidlashicha 
aromatlarni 
uglevodorodlarni olefin uglevodorodlardan tezroq hosil bo`ladi (parafinlarga 
nisbatan) B.A.Kazanskiy va A.F.Platelarni ta`kidlashicha degidrotsikllanish 
reaktsiyasi platin 
0
C da sodir bo`ladi. 
Umuman olganda degidrogenlanish reaktsiyasi degidrotsikllanishga nisbatan 
ko`proq sodir bo`ladi. Beshburchakli naftenlarni oltiburchakli naftenlarga 
izomerlanish 
reaktsiyasi 
parafinlarni 
aromatikuglevodorodlarga 
o`tish 
reaktsiyasidan engilroqdir. 
Riforming jarayonida parafinlar birinchi navbatda olefinga, keyin naftenga va 
so`ngra aromatikaga aylanadi. Xom ashyo tarkibidagi va riforming jarayonidan 
xosil bo`lgan alkil aromatik uglevodorodlar izomerlanish va zichlanish 
reaktsiyalariga berilishi mumkin. Masalan, m-ksilol qisman va p-ksilol va toluolga 
o`tadi: olingan katalizatni qoldiq qismi ko`payadi bular edi. Harorat yudir bo`lib, 
katalizatorni sirti tezda koks bilan qoplanar edi. Shuning uchun bosimni 1,4 Mpa 
ga ko`tariladi. Buning natijasida degidrogenlanish reaktsiyasini borishi 
sekinlashadi. Jarayon ikkita reaktorda navbat bilan boradi.