Navoiy davlat pedagogika

Adabiyotlar:

1.

“Fuqoro muhofazasi asoslari” :oshkent 2003 yil ma’ruzalar to’plami.

2.

“Harbiy   toksikologiya     va   tibbiy   muhofaza”   Ibn   sino   1997   yil   I.i.

Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.amatov

3.”Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhifazasi” :oshkent 2005 yil

O.Qudratov. :.G’aniyev

4.”Favqulodda   vaziyatlar   uchun   tibbiy   hamshiralar   tayyorlash”:oshkent

2006yil  Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiamazonova

:abiiy tusdagi favqulodda vaziyatlarga 3 xil turdagi xavfli hodisalar kiradi:

1)   gеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.ologik   xavfli   hodisalar:   zilzilalar,   еhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.r   ko`chishlari,   tog`   o`pirilishlari   va

boshqalar

2) gidromеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.trologik xavfli hodisalar: suv toshqinlari, sеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.llar, qor ko`chkilari, kuchli

shamollar (dovullar), jala va boshqalar

3)   Favqulodda   epidеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.miologik,   epizootik   va   epifitotik   vaziyatlar;   alohida   xavfli

infеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.ktsiyalar   (o`lat,   vabo.   sarg`ayma,   isitma)   yuqumli   kasalliklar,   tеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.rlama,   Bril

kasalligi, zoonoz tinfеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.ktsiyalar- Sibir yarasi, quturish, virusli infеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.ktsiyalar- SPID; 

Xavfli geologik favqulodda vaziyatlar Vazirlar Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.ahkamasining 455-sonli qaroriga

ko’ra quyidagilardan iborat:

-     zilzila,  kuchki,   tog’  o’pirilishi,  yer   sathining   cho’kishi   .   :abiiy   ofatlar,

favqulotda   vaziyatlarning   sodir   bo’lishida  xavfli   geologik   jarayon   va  hodisalar

alohida ahamiyatga ega, shuning uchun ularning  falokatli oqibatlardan  aholini va

xalq xo’jaligi ob’yektlarini  muhofaza qilish uchun  havfli geologik  xodisalarning

yuzaga kelish sabablari,  fazoviy tarqalish qonuniyatlari  o’rganiladi,  baholaniladi,

bashorat   qilinadi,   ularga   qarshi   har  xil   chora-tadbirlar   ishlab   chiqiladi.   Bu

muammoni bartaraf etishni huquqiy tomondan  qanday amalga oshirish

“Aholini     va   hududlarni   tabiiy   hamda   texnogen  xususiyatli     favqulodda

vaziyatlardan muhofaza qilish to’g’risidagi”

Qonunning 21,22,23 – moddalaridan  bayon etilgan  va bunday  holatlarda qanday

hujjatlar   kerakliligi   3  –  moddasida    aniq   ko’rsatib   o’tilgan.   Fuqarolarning

favqulodda   vaziyatlardan   muhofaza   qilish   sohasidagi     majburiyatlari   16  –

moddasida    qayd   etilgan   holda     mahalliy   davlat   rahbar     organlarining   fuqaro

muhofazasi borasidagi  majburiyatlari 10 – moddasida  bayon etilgan.

Yer yuzasida sodir bo’ladigan  xavfli geologik   jarayonlar   asosan yerning ichki

kuchlari va tashqi tabiiy omillar  ta’sirida bo’ladi. Bundan tashqari  ilmiy- texnik

va maxsus   adabiyotlarda bayon etilgan ma’lumotlarga ko’ra geologik   muhitga

---

insonning   xo’jalik, qurilish hamda harbiy holatlarda  olib boriladigan  harakatlar

ham ta’sir etadi. Natijada ko’lami katta yoki kichik   bo’lgan turli xildagi ofatlar

vujudga keladi.

Shahar qurulishi, turar joy binolari,  inshootlar qurilishida amaldagi me’yorlar va

qoidalarga   rioya   qilish,   zilzila     oqibatlarini   kamaytirish     muammosiga   yetarli

ahamiyat   berish   maqsadida     Birlashgan     Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.illatlar   tashkiloti   1990-2000   yillar

oralig’ini     tabiiy   favqulodda     vaziyatlar   bo’yicha  xavf  –   xatarni    kamaytirish

xalqaro 10  yilligi deb elon qilingan.  Shu davr ichida bir qator mamlakatlarning

markaziy   shaharlari  “:ender”  asosida   xalqaro  “Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiADIUS”  loyihasini   amalga

oshirish   huquqiga   ega   bo’ldilar.  ”Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiADIUS”ni   dastur   bo’yicha   to’la   joriy   etish

imkoniyati   berilgan   beshta  –  mamlakat:   Addis-Abeba   (Efiopiya),   Guayakliem

(Ekvador),   :ixyana   (Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.eksika),   Zigong   (Xitoy)   shaharlari   qatoriga  O’zbekiston

respublikasi poytaxti :oshkent ham kirgan.

1.  Zilzilaning kelib chiqish sabablari, tarqalishi va halokatli oqibatlari. Insoniyat

tarixida yuzlarcha halokatli zilzilalar bo’lib o’tgani  yozma manbalarda  ma’lum.

Yunonistondagi   qadimgi   Pompey   xarobalari     shundan   dalolat   beradi.   Olimlar

ummon   tubidan   ko’plab qadimiy shaharlarning xarobalarini topishgan. Hozirgi

Issiqko’l qirg’oqlari bo’ylab  ham ko’hna davr inshoatlari, saroylar va qasrlarning

qoldiqlari  hamon  saqlanib,  o’sha   qadimiy  yer    silkinishlaridan     guvohlik  berib

turibdi. Oxirgi 50 yil ichida  bo’lib o’tgan  kuchli zilzilalar ichida  vayrongarchilik

va qurbonlar miqyosiga ko’ra   Chili, San-Fransisko, :olio, Ashxabot va Spitak,

:oshkentdagi va boshqalar ajralib turadi. 1948 -  yilgi Ashxabot (100 ming odam

halok bo’lgan, 8-9 ball) zilzilasidan keyingi eng dahshatli fojeya  Spitak zilzilasi

nomini (unda 30 ming   odam halok bo’lgan) oldi. U 1988  -    yili 7 dekabr kuni

sodir bo’ldi. Dastlabki   kuchli silkinishning   o’zida   20 mingli Spitak shahri   va

uning   atrofidagi     bir   necha   qishloqlar     butunlay   yakson   bo’ldi.   200   mingli

Leninakan   shahri     zamonaviy   binolarning   yarimidan     ko’pi   quladi   yoki   tiklab

bo’lmaydigan     ahvolga   keldi.   120   mingli     sanoat   markazi   bo’lgan     Kirovakan

shahri va katta qishloqlar talofat topdi.San-Fransiskoda 1906  -  yil 18  -  apreldagi

yer  qimirlashida 700 aholi halok bo’lgan. Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.oddiy ziyon 1,5 mlrd. dollorni tashkil

qilgan. Ikki kun yong’in   mobaynida   500 ga yaqin   kvartallar yonib hech narsa

qolmagan hammasi bo’lib 350 ming kishi halokatga uchragan.

Yaponiyada 1995 - yil 17 - yanvarda kuchli yer   qimirlashi ro’y bergan.   Uning

episentiri yirik Koba portining markazida joylashgan bo’lib juda katta   ko’lamda

muhandislik   va   kommunal     inshootlarning   vayron   bo’lishiga,   uy-   joylarni

buzilishiga     olib   kelgan.  Bu   ofat   natijasida  ularning   buzilgan   bo’laklari   ostida

beshming ta odam nobud bo’lgan va  500 ming oila uy-joysiz qolgan.

1995  –  yil    27  –  mayday    Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiossiya   davlatining   Neftegorsk   shahrida   9,2   ball

kuchlanishga ega bo’lgan o’ta kuchli yer silkinishi ro’y berdi. Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.a’lumotlarga ko’ra

uning natijasida shahardagi 95 foizdan oshiq inshootlar  vayron bo’lgan va nobut

bo’lgan.

---

Eng kuchli zilzila O’zbekistonda 1902 – yilda (8-9 balli) Andijonda bo’lgan. 1946

– yili  Namanganda (Chotqol zilzilasi nomi bilan), :oshkentda 1968 va 1966 – yil

(7-8 ball) (1000 martagacha), Gazlida  8-10 ball, :ojikistonda 1907 – yil, Hisorda

9 – 10 ball, 15 ga yaqin qishloqlar xonavayron bo’lgan, 1000 ga yaqin odam nobud

bo’lgan. 1911 – yilda Pomirda Sarez zilzilasi. :og’ o’pirilib, Usoy degan to’g’on

hosil qilingan. Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.urg’ob daryosini  to’sib qolib, seriz degan ko’l paydo bo’lgan. Bu

vayrongarchiliklarning   shunchalik     kattaligigiga   sabablar   nimaq   Birinchi

navbatdagisining   paydo   bo’lishidagi   yer   qobig’idagi   ichki   kuchlarning   ta’siri,

ularning   yer   yuzasidagi  inshootlarga   ko’rsatgan     zarbasining   kuchi,  ikkinchi

navbatda uy–joy  binolarini,  korxonalarni,  inshootlarni ko’rish ishlarining sifatsiz

olib borilgani, zilzilaga bardosh beradigan qilib qo’rilmagani, ularni loyihalash va

qurishda   yo’l qo’yilgan xatoliklar   hamda nazoratga kam e’tibor berilgandadir.

Aholini   va   xo’jalik   inshootlari   joylashgan   hududlarni   zilzila   tufayli   sodir

bo’ladigan   halokatdan muhofaza   qilishni tashkil qilish   uchun zilzila tarqalgan

hududlarni,   paydo   bo’lish   sabablarini,   genetik   turlarini,   tasnifini     o’rganish,

inshootga   ko’rsatadigan   kuchlarni   baholash,   bashorat   qilish   va   kompleks   chora

tadbirlarning  tarkibini ko’rib chiqish kerak.

Zilzila paytida yer qobig’ida seysmik to’lqinlar hosil bo’ladi.

:o’lqinlarning   tarqalish   markazi   giposentr   yoki       zilzila  o’chog’i  deb   ataladi.

Chuqurligi 2  –  70    km ga  boradi. Yer yuzasidagi markazi –episentr deb ataladi.

Mеhnatni muhofaza qilishda tashkiliy va huquqiy masalalar.a’lumotlarga ko’ra seysmik to’lqinlar uch  xil –bo’ylama, ko’ndalang,   turlarga

bo’linadi. Ularning aholi yashaydigan   hududlar va inshoatlarga   ko’rsatadigan

kuchlarining   ta’siri   yerning   geologik,   geomorfologik,   gidrogeologik   va

muhandislik   geologik  sharoitlarga   bog’liq   bo’lib,  ularni  o’rganish,   baholash,

bashorat qilish bilan  muhandislik  geologiyasi shug’ullanadi  .