|
2. Oqava suvlarni tozalash borasida olib borilayotgan bilogik va texnologik tadqiqotlar
Sanoat oqava suvlarini tozalashda qo’llaniladigan usullarni ko’rib chiqdik, bugungi kunda olimlar yana boshqa samarali usullar ustida tadqiqotlar olib borishmaoqda. Shulardan biri oqava suvlarni tozalashda polimer moddalardan foydalanish hisoblanadi. Olib borilgan tadqiqotlar bu usul ko’rib o’tilgan barcha usullardan samarali va arzon, qo’llanilganda ekologik jihatdan ham zararsiz ekanligini ko’rsatdi. Quyida shu usulni ko’rib o’tamiz.
Dastlab, polimer modda olish uchun xom ashyo tanlanadi. Xomashyo ham tabiiy minerallardan yoki sanoatda ishlatilgan mahsulotlar chiqindilaridan olingani tufayli qimmatga tushmaydi. Qorako’lchilik zavodlaridan chiqadigan chiqindi aniline sulfatdan anilinni ajratib olamiz, uni yaxshilab tozalab, ammoniy persulfat yordamida polimerlanishga uchratamiz (ammoniy persulfatni ham “Navoiyazot” OAJ sexlari chiqindilaridan ajratib olamiz). Hosil bo’lgan polimerga polikislotalar ta’sir ettirib interpolimer modda hosil qilinadi, bu moddaga Nurota tog’ tizmalarida uchraydigan tabiiy bentonitlar qo’shilib, g’ovakligi oshiriladi. Natijada yaxshi sorbsiya qiluvchi gelga aylanadi. Ana shu hosil qilingan gel oqava suvlarni, zaharli gazlarni, ishlatilgan mashina moylarini tarkibiga qarab tozalaydi. Bizga oqava suvlarni tozalashga mo’ljallangan gel kerak va bu jarayon qanday borishini ko’rib o’tamiz.
Jarayon ikki bosqichda boradi. Birinchi bosqichda gelning oqava suv tarkibidagi ionlar bilan kimyoviy aralashishi sodir bo’ladi. ikkinchi bosqichda gel elektrolizga tayyorlanadi. Natijada gel o’ziga yutgan ionlarni elektr toki ta’sirida ajratib tashlaydi va yana foydalanishga tayyor bo’ladi. Tozalash jarayoni xona haroratida quyidagicha olib boriladi: dastlab tozalanadigan oqava suv hajmi aniqlanadi, shunga mos hajmda gel tanlanadi va tozalanadigan oqava suv hovuzlarining chiqish yo’liga o’rnatilgan adsorberga joylashtiriladi.. Jarayon sakkiz soat vaqt mobaynida davom etadi, har 30 daqiqqda tahlil qilinib turiladi, jarayonni yana 12 soatga uzaytirish mumkin. Gelni bir necha marta qayta ishlatish mumkin, chunki oson regeneratsiyalanadi. Elektr maydoniga kiritilganda tezda yutgan moddalarini ajratib tashlaydi. Bu moddalar rangli metall ionlari yoki zaharli modda ionlari bo’lishi mumkin. ajartib olingan rangli metallardan sanoatning boshqa sohalarida foydalanish mumkin.
Ko’rib o’tilgan usulning boshqa usullardan afzalligi shundaki, interpolimerkompleks gelini bir necha marta qayta ishlatish mumkin, u rangli yoki og’ir metall ionlarini oson va yaxshi yutadi, tez ajratib olish mumkin. Sanoatning rangli metallar sohasida foydalanish mumkin. Shuning barobarida atrof-muhitga tashlanadigan qattiq chiqindilar miqdorini kamaytirishga yordam beradi. Oqava suv tarkibidagi zaharli moddalar ionlarini yutib, daryolarga oqiziladigan suv tarkibini zararsiz, tirik organizmlar uchun xavfsiz holga keltirishga yordam beradi. ajratib olingan moddalardan boshqa sohada foydalanish mumkinligi iqtisodiy jihatdan ham ahamiyatga ega. Bu usulda foydalanilayotgan interpolimerkompleks gelning tabiiy moddalar va chiqindilardan hosil qilinishi korxonalar uchun arzon tozalash vositasiga ega bo’lish imkoniyatini beradi. Demak, bu usuldan foydalangan korxona iqtisodiy samaradorlikka erishishi shubhasiz.
Oqava suvlarni biologik usulda tozalash borasida ham qator tadqiqotlar olib borilmoqda, jumladan Navoiy davlat pedagogika instituti “Umumiy biologiya” kafedrasi o’qituvchilari tomonidan yuksak suv o’simliklari yordamida “Navoiyazot” OAJ oqava suvlarini tozalash bo’yicha tekshirishlar o’tkazib kelinmoqda. Asosan tarkibida kroun efirlari saqlagan o’simliklar yordamida oqava suvlarni tozalash samarali natija bermoqda. Ayniqsa, tarkibida sianidli birikmalar bor bo’lgan oqava suvlar shu usulda tozalanganda samaradorlik 90-95% ni tashkil qilmoqda. Demak, kelajakda ushbu usulni keng ko’lamda qo’llanilishi bilan suv muammosini hal etish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
