Navoiy davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi psixodiagnostika va eksperimental psixologiya

«Tezkor ko‘rish xotirasini baholash»
Xotiraning ushbu turi masalani echish jarayonida to‘g‘ri javobni aniqlash uchun kerakli axborotni shaxs qay darajada uzoq muddat xotirada saqlay olishi mumkinligi bilan belgilanadi. Axborotni saqlab turish vaqti, tezkor xotiraning qo‘shimcha sifatlariga masalani echish vaqtida bola tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolarni ham kiritish mumkin. (Xato deganda masalani echish uchun kerak bo‘lgan axborotni saqlay olmaslik kabi xususiyatlar nazarda tutiladi). Bolaning tezkor ko‘rish xotirasini va uning ko‘rsatkichlarini quyidagi tajriba bilan aniqlash mumkin. Bolaga tartib bilan 15 sekundga mo‘ljallangan 6 tadan har xil shtrixlangan uchburchaklar ifodalangan kartochka taqdim etiladi. Bola shunday kartochkadan birini ko‘rib bo‘lgandan so‘ng, bu kartochka olib qo‘yilib, o‘rniga 24 ta uchburchakni o‘z ichiga olgan katta kartochka ko‘rsatiladi. Ushbu kartochkada albatta bola hozirgina ko‘rgan 6 ta uchburchak ham tasvirlangan.
Vazifaning maqsadi, bola ushbu kartochkadagi 24 ta uchburchakdan avvalgi alohida berilgan kartochkadagi 6 ta uchburchakni qidirib topib, to‘g‘ri ko‘rsatishidan iborat(3-rasm).

4-rasm.
3-rasm.

Ko‘rish xotirasi rivojlanish darajasining ko‘rsatkichi, masalani echish vaqtidan (daqiqa hisobida) qilingan xatolar sonini ayirish va ularning yig‘indisiga 1 sonini qo‘shish bilan aniqlanadi.Bola tomonidan qaysidir sababga ko‘ra noto‘g‘ri ko‘rsatilgan uchburchaklar xato deb qaraladi. Bu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi: har biri 6 ta uchburchakni o‘z ichiga olgan 4 ta kartochkadagi to‘g‘ri topilgan uchburchaklar yig‘indisini topib, u 4 ga bo‘linadi, bu to‘g‘ri javoblarning o‘rtacha miqdoridir.
Ushbu son 6 dan ayriladi va hosil bo‘lgan natija xatolarning o‘rtacha sonini ifodalaydi. Shundan so‘ng bolaning vazifani echish uchun sarflagan o‘rtacha vaqti barcha vazifalarni echish uchun sarflagan umumiy vaqtini 4 ga bo‘lish orqali aniqlanadi. Bolaning 24 ta uchburchakni kartochkadan to‘g‘ri topishi uchun sarflayotgan vaqtining oxirini bilish uchun tekshiruvchi: «Sen qo‘lingdan kelganicha vazifani echib bo‘ldingmi?» degan savolni beradi. Bola berilgan savolga to‘liq ishonch bilan javob berib, uchburchaklarni qidirishni to‘xtatsagina u o‘z ishini yakunladi, deb hisoblanadi. Bolaning umumiy (24 talik) kartochkadagi 6 ta uchburchakni topish uchun sarflagan o‘rtacha vaqt u tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolar soniga bo‘linsa, qidirilayotgan ko‘rsatkichni qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega bo‘linadi.
Bolaning umumiy (24 uchburchakli) kartochkadan uchburchaklarni to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri topganligi to‘g‘risidagi axborotni aniqlash jarayonining tezligini oshirish uchun 24 uchburchak har birining chap burchagi ostiga birin-ketin raqamlab chiqish bilan erishiladi. Masalan, birinchi 6 ta uchburchakli kartochkaga (kartochka raqami rim raqami bilan 6 tadan belgilangan). Umumiy (24 uchburchakli) kartochkadagi;
1,-3,-8,-12,-14,-16- uchburchaklar birinchisiga;
2,-7,-15,-18,-19,-21- uchburchaklar ikkinchisiga;
4,-6,-10,-11,-17,-24- uchburchaklar uchinchisiga
5,-9,13,) ko‘rsatkichlarini 10 balli shkala orqali standart ko‘rsatkichlarga o‘tkazish uslubini taqdim etish mumkin.