Nasimxon rahmonov

Sayfi Saroyining tarjimai holi.

Sayfi Saroyning she’riy hikoyatlari.

Sayfi Saroyi zamondoshlarining g‘azallari va shoirning ularga javoblari.

Sayfi Saroyining “Gulistoni bit-turkiy” asari.

Sayfi Saroyi XIV asrda yashab ijod etgan va epik janr taraqqiyotida sezilarli iz qoldirgan ijodkordir. U 1321 yili tug‘ilib, 1396 yili vafot etgan.

SHoirning taxallusidan ma’lum bo‘ladiki, u Oltin O‘rda davlatining poytaxti Saroy shahrida yashab ijod qilgan. SHuningdek, u ma’lum vaqt Movarounnahrda va Turkiyada ham istiqomat qilgan. Sayfi Saroyining quyidagi she’ri uning tarjimai holiga oid ba’zi tomonlarni yoritishga yordam beradi:
Ilohi, bu qari miskin qulingni

Bag‘ishla ko‘rguzub to‘g‘ri yo‘lingni.

Maliklar rasmidir dilshod qilmoq,

Qarisa qullarni ozod qilmoq.

Sayfi Saroyi bu she’rini Misrda – mamluklar davlatida yozgan bo‘lib, hayotining so‘nggi yillarini o‘sha erda o‘tkazgan. YUqorida aytganimizdek, Oltin O‘rda tanazzulga yuz tuta boshlagan paytda Sayfi Saroyi Misrga ketgan. U bu she’ri orqali shohdan o‘z yurtiga qaytish uchun ijozat so‘ragan. Bundan shunday xulosaga kelish mumkinki, Sayfi Saroyi shoh saroyidagi e’tiborli shaxslardan bo‘lgan. Zamondosh shoirlarga she’riy javoblaridan ham Sayfi Saroyining mavqei haqida xulosa chiqarish mumkin. Sayfi Saroyi vafot etgan yillari Misr mamluklar davlatida Zohir Sayfiddin Barquq ikkinchi marta (birinchi marta 1382 y.) taxtga o‘tirgan edi.

Sayfi Saroyining adabiy merosidan oz qismi etib kelgan. Uning bir necha g‘azallari, qasida, qit’a, ruboiylari, “Suhayl va Guldursun” dostoni va Sa’diy SHeroziyning “Guliston” asarining o‘zbek tiliga qilgan erkin tarjimasi etib kelgan. Sayfi Saroyi bu asariga “Gulistoni bit-turkiy” deb nom qo‘ygan.

Sayfi Saroyi “Suxayl va Guldursun” dostonida dunyoviy ishq, sevgida vafodorlik, mardlikni tarannum etadi (qisqa mazmuni). Bu doston ko‘proq Navoiyning “Sab’ai sayyor” dostonidagi “Suxayl va Mehr” hikoyatini eslatadi.

Sayfi Saroyining zamondosh shoirlariga she’riy javoblari. Sayfi Saroyi o‘z zamondoshlaridan Mavlono Qozi Muhsin, Mavlono Ishoq , Mavlono Imod Mavlaviy, Ahmad Xoja as-Saroyi, Abdul Majid, To‘g‘li Xoja, Hasan o‘g‘li, Xorazmiy kabi shoirlarning she’rlariga bir vaznda va bir xil qofiyada javob aytgan shoirdir.

Sayfi Saroyining bizgacha etib kelgan lirik she’rlari miqdor jihatidan oz bo‘lsa-da, mavzu qamrovi keng: goh odamiylik va inson qadr qimmati, goh samimiy ishq-muhabbat, goh oliyjanob insoniy tuyg‘ular shoir she’rlarining asosiy mohiyatini tashkil qiladi.