Nasimxon rahmonov

(1, 23, 26. 41. 180. 2-12,15. 30.31.33.42.)

Foyda. Bu janr “Qisasi Rabg‘uziy”da, asosan, didaktik janrdagi kichik hajmdagi voqealarni hikoya qilishdan iborat. Foyda o‘z nomi bilan insoniyatning zohiran va botinan solih, to‘g‘ri bo‘lishga undashdir. Masalan, “Qissai YUsuf Siddiq alayhissalom”da ikkita foyda janriga mansub parcha bor (1, 128). Birinchi foydada odam o‘z gunohini boshqalarga yuklamasligi, aks holda YAratuvchi ayblanuvchining gunohini bilishi va tuhmatchiga shunga yarasha jazo berishi haqida bo‘lib, Azizi Misrning xotini Zulayho YUsufga tuhmat qilganda, to‘rt oylik chaqaloq YUsufning pokligi haqida guvohlik beradi. YUsuf va Zulayho mojarosi hamda shundan xulosa sifatida Rabg‘uziy “foyda” termini ostida o‘gitni beradi.

Bu o‘gitni berib bo‘lgach, Rabg‘uziy odamlar bir-birlariga yomonlik qilmasliklari haqidagi o‘git bo‘lib, Azizi Misr YUsufning to‘ni orqasidan yirtilganini ko‘radi va bundan xulosa chiqarib, Zulayhoga qarata: “Bu – siz ayollarning hiylasidir. O‘zingizni pok deb, gunohingizni boshqalarga yuklaysiz. Ayollarning hiyla-makri ko‘pdir” deb aytadi. Mana shu hikmatomuz gap foydaning janriy belgisini tashkil qiladi (1, 128).

YAna bir foyda “Qissai me’roj an-nabiy sallallohu alayhi va sallam” qissasida bo‘lib, bunda ham hikmatomuz o‘gitning mazmuni hikoya qilinadi. Foydaning mazmuni shundan iborat: Tangri jannat hurlarini yaratgandan beri, hurlar o‘zlariga oro berar ekanlar, hech bezanishdan tinmas ekanlar. Qiyomat kuni kelganda, ularning ko‘rki-tarovati ham yo‘q bo‘lar ekanu ammo ularning xoli bo‘lmagani uchun chiroydan hech asar qolmas ekan. Qiyomat kuni kelganda, Tangri Bilol habashiyning qora rangidan jamiki jannat hurlariga nuqta-nuqta ulashib berar ekan. Hammasiga bittan hol tegar ekan. SHu hol bilan hurlarning chiroyi nihoyasiga etar ekan (2, 157).

Bu voqeada ham ma’lum bir vaziyatga mos o‘git, xulosa bor. Bu janr hikmatlarga yaqin turadi. (1, 128,2- 111, 125. 157. 159).