N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva Shaxsiy KoMPyuter va ofis qUrilmaLarIGa texnik xizmat ko‘rSatish

4-bob
. BELGILI va GraFIKLI aXBoroTLarNI
KIrITISh voSITaLarI
4.1. Belgili (simvolli) axborotlarni kiritish vositalari
Kompyuterga axborotni kiritish uchun belgili (simvolli) 
axborot larni kiritish vositalaridan foydalaniladi. Bu vositalarga 
klaviatura va holatga o‘tish
qurilmalari kiradi.
Klaviatura. 
Klaviatura – tizimga buyruqlar va ma’lumotlarni 
kiritish uchun foydalaniladigan eng muhim kompyuter qurilma-
laridan biri hisoblanadi.
Klaviaturaning quyidagi asosiy turlari mavjud:
– 83 ta tugmali PC va XT klaviaturasi;
– 84 ta tugmali AT klaviaturasi;
– kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura;
– kengaytirilgan 104 ta tugmali Windows klaviaturasi.
Hozirgi kunda eng ko‘p tarqalgan klaviaturalar kengaytirilgan 
101va104 ta tugmali klaviaturalardir.
Kengaytirilgan 101 va 104 tugmali klaviaturalar
. IBM 
kompa 
niyasi 1986-yilda XT va AT yangi modellari uchun 
kengaytirilgan 101 ta tugmali klaviaturalar ishlab chiqara bosh-
ladi. Bu klaviatura dastlab IBM kompaniyasining RISC tipidagi 
RT PC kompyuterlarida qo‘llana boshladi.
Kengaytirilgan klaviaturalarning bir nechta turlari mavjud, 
ammo ular bir-birining o‘rnini bosa oladigan va aynan bir xil elektr 
ko‘rsatkichlarga ega. Bu turdagi ko‘pchilik kengaytirilgan kla-
viaturalar kompyuterga 5 kontaktli DIN razyomi yordamida ulanadi, 
ammo yangi variantlarda ko‘pchilik tizimlarda o‘rna 
tilayotgan, 
6 kontaktli mini DIN razyomlari ishlatiladi, masalan PS/2.

---

69
Razyomlarni har xil bo‘lishiga qaramasdan, klaviaturalarning 
o‘zi aynan bir xildir, xohlagan vaqtda ularning ulanish 
kabellarini almashtirish yoki o‘tish razyomlaridan foydalanish 
mumkin. Ko‘p klaviaturalarda barcha yangi tizimlarga ulanish 
imkonini beruvchi mini DIN razyomi standarti bilan bir qatorda 
USB porti ham mavjud.
Kengaytirilgan 101ta tugmali klaviatura shartli ravishda quyi-
dagi sohalarga bo‘linadi:
– bosma belgilar sohasi;
– qo‘shimcha raqamli klaviatura sohasi;
– kursor va ekranni boshqarish sohasi;
– funksional tugmalar sohasi.
Zamonaviy klaviaturaga kiritilgan yangiliklardan biri yechi-
ladigan tugmalarlardan foydalanish imkonining mavjudligidir. 
Bu singan tugmalarni almashtirish imkonini beradi hamda 
klaviaturani tozalashni osonlashtiradi. Ko‘p ishlab chiqaruvchilar 
klaviatura uchun maxsus ko‘rsatmalar ko‘zda tutilgan andozalar 
ishlab chiqaradi.