Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
Ишлаш тартиби. 
Тўғри геометрик шаклли 3 намуна тайёрланади. 
Намуналар ўлчамлари штангенциркуль ёрдамида ўлчаниб, ҳажми 
ҳисобланади, сўнгра намуна техник торозида тортилади. Куб ёки шунга 
ўхшаш шаклдаги намунанинг ҳар уч жойидан эни ва баландлиги бўйича 
ўлчанади (а
1
, а
2
, а
3
, в
1
, в
2
, в
3
, h
1
, h
2
, h
3
) ва ҳар ёқнинг ўртача арифметик 
қиймати қабул қилинади. Ҳар бир минаралпахтанинг массаси торозида 
тортилади ва қийматлар ёзиб олинади. Массаси 500 г дан енгил намуналар 
0,01 г гача аниқликда, массаси 500 г ва ундан оғирроқ намуналар эса 1,0 г 
гача аниқликда тортилиши керак. Намунанинг ҳажми ва массаси маълум 
бўлгач, берилган формула ёрдамида унинг ўртача зичлиги ҳисоблаб 
топилади.
 
№ Ўлчамлари, см 
Минерал 
пахтанинг 
ҳажми, 
см
3 
Минерал 
пахтанин
г 
массаси, 
г 
Минерал 
пахтанинг ўртача 
зичлиги, г/см
3
узунли
ги
эни
баландли
ги 
1
2
3
Ўртача зичликнинг ўртача қиймати - ……кг/м
3 
Ҳисоблаш формуласи: 
ўр
ўр
ўр
h
b
a
V

,
v
m

0

 
2-ИШ. МИНЕРАЛПАХТАНИНГ СИҚИЛИШДАГИ 
МУСТАҲКАМЛИК ЧЕГАРАСИНИ АНИҚЛАШ 
Умумий тушунча. 
Материалнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 
деганда, шу материалдан тайёрланган намунанинг емирилишига сабаб 
бўладиган кучга мос бўлган зўриқиш тушунилади.
 
Асбоб ва ускуналар. 
Чизғич, гидравлик пресс.
 
Ишлаш 
тартиби. 
Тайёрланган 
намуналарнинг 
сиқилишдаги 
мустаҳкамлик чегарасини аниқлаш чоғида намунани гидравлик пресснинг 
пастки таянчига шундай ўрнатиш керакки, унинг геометрик маркази таянч 
маркази тўғрисида жойлашсин. Шундан кейин пресснинг юқориги таянчи 
намуна устига тушириб қўйилади ва пресс насоси ишга туширилиб, 

---

534